ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ

Η πολιτισμική δυστοπία του Ελληνικού

Αναδημοσίευση από την ΑΥΓΗ της 16/10/19 άρθρου της Μαρίας Βλαζάκη * 

Η εφιαλτική προοπτική που προμηνύει για το πολιτιστικό περιβάλλον και εν γένει τοπίο η αρχιτεκτονική πρόταση για την έκταση του Ελληνικού που προορίζεται για καζίνο δεν μπορεί πλέον να αμφισβητηθεί από κανέναν. Της δήλωσης - ύβρεως περί νέων παρθενώνων ακολούθησε η δυστοπία των μεταλλαγμένων καρυάτιδων, έχοντας ήδη προκαλέσει ευφάνταστα σχόλια, εμπνευσμένες γελοιογραφικές απεικονίσεις και παρατεταμένο θλιβερό γέλιο. Τα νέα επονείδιστα α-πολιτισμικά τοπόσημα (landmarks), ανταγωνιστικά προς τα αρχαία εμβληματικά μνημεία και τις αξίες που αυτά φέρουν, για να σταθούν στο υπέρμετρο ύψος τους, έχουν ανάγκη να τα επικαλούνται ως δήθεν πηγή έμπνευσης. Συνήθης η πρόθεση εκμετάλλευσης από «επενδυτές» των άυλων πολιτιστικών πόρων και συμβολικών αξιών που εμπεριέχονται στους τόπους και η ιδεολογική κατάχρησή τους από στρατευμένα πολιτικά δεκανίκια.

Ταυτόχρονα, η εμπέδωση των νέων συμβόλων του πολιτισμού της αγοράς προϋποθέτει -εκτός της τρομακτικής αλλοίωσης του τόπου και της προσβολής των πραγματικών συμβόλων / τοποσήμων της Αττικής με εμβληματικότερο για τον πανανθρώπινο πολιτισμό τον ιερό βράχο της Ακρόπολης- και την καταστροφή νεότερων πολιτιστικών κτισμάτων. Οι ουρανοξύστες του καζίνο χωροθετούνται ακριβώς στο σημείο όπου βρίσκεται εδώ και σχεδόν έναν αιώνα το συγκρότημα του κολεγίου, σχεδιασμένο από τον Αμερικανό αρχιτέκτονα Stuart W. Thompson, σημαντικής αρχιτεκτονικής και ιστορικής αξίας - αν και παραδόξως δεν κρίθηκε ως τέτοιο, παρά την πλήρως τεκμηριωμένη εισήγηση της υπηρεσίας και την αξιόλογη μελέτη της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Πάνω στα συντρίμμια του προοιωνίζεται η εγκατάσταση των νέων πολιτισμικών τοποσήμων. Ο συμβολισμός είναι αρκούντως εύγλωττος. Το τοπίο της εκτροπής επιβάλλει λήθη και συντίθεται πάνω στην αποδόμηση του πολιτιστικού περιβάλλοντος.

Προηγούμενες ρυθμίσεις και πρόσφατες ανατροπές

Από αρχαιολογικής πλευράς, η επένδυση του Ελληνικού εξετάστηκε κατά τα διάφορα στάδιά της έως σήμερα, καθώς πρόκειται για μεγάλο ιδιωτικό έργο σε δημόσιο ακίνητο και στον αναπεπταμένο αυτό χώρο υπάρχουν διάσπαρτες αρχαιότητες και νεότερα μνημεία:

1. Αρχικά έγιναν οι κηρύξεις του αρχαιολογικού χώρου του Αγίου Κοσμά (2014) και του ίδιου του χώρου του Ελληνικού (2017). Και ενώ με την πρώτη κήρυξη ουδείς ασχολήθηκε, εκτός των αρχαιολόγων του ΥΠΠΟΑ και των μελών του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου, η δεύτερη κήρυξη, υπό μία νέα κυβέρνηση πλέον, ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων προκειμένου να αποφευχθεί, παρότι είναι εκ του νόμου προαπαιτούμενο στάδιο των χωρικών ρυθμίσεων.

2. Στη συνέχεια εγκρίθηκαν από την υπουργό Πολιτισμού κ. Κονιόρδου το Σχέδιο Ολοκληρωμένης Ανάπτυξης του Μητροπολιτικού Πόλου Ελληνικού - Αγίου Κοσμά και η Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (Νοέμβριος 2017). Στον όρο 12 της Υπουργικής Απόφασης αναφέρεται: «Σε κάθε περίπτωση το υπέρμετρο ύψος δεν συνάδει με την ύπαρξη αρχαιοτήτων και το ιστορικό αττικό τοπίο και κρίνεται σκόπιμο να επανεξεταστούν τα προτεινόμενα υψηλά κτήρια κατά την εκπόνηση των πολεοδομικών μελετών», όπως είχε διατυπωθεί κατά την προηγηθείσα συνεδρίαση του ΚΑΣ.

3. Ακολούθησε η έκδοση του Προεδρικού Διατάγματος (ΦΕΚ 35/ΑΑΠ/1.3.2018), μετά από έγκριση του Συμβουλίου της Επικρατείας, το οποίο στο άρθρο 2, παρ. 3β περιλαμβάνει τα εξής: «Ειδικότερα, για την καλύτερη δυνατή ένταξη των υψηλών κτηρίων ειδικής αρχιτεκτονικής σχεδίασης στον άμεσο και ευρύτερο χώρο τους, υιοθετούνται νέα πρότυπα σχεδιασμού που συνδιαλέγονται με το μεσογειακό παραθαλάσσιο αστικό, φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον». Και συνοδεύεται από ειδικό άρθρο 7 για τις αρχαιότητες και τα νεότερα μνημεία του Ελληνικού και του Αγίου Κοσμά.

4. Σύμφωνα με τα διαδικαστικά στάδια, τον Μάιο του 2019 εγκρίθηκε από την υπουργό Πολιτισμού Μ. Ζορμπά και τον υφυπουργό Κ. Στρατή, μετά από σχετική γνωμοδότηση του ΚΑΣ, η Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του Σχεδίου Ολοκληρωμένης Ανάπτυξης του Μητροπολιτικού Πόλου Ελληνικού - Αγίου Κοσμά. Στην Υπουργική Απόφαση περιλαμβάνεται ο όρος 16, που ορίζει να κατατεθούν στις αρμόδιες υπηρεσίες του ΥΠΠΟΑ προς έγκριση κατά τις διατάξεις του άρθρου 10 του Ν. 3028/2002, όλες οι μελέτες που πρόκειται να ακολουθήσουν για την εφαρμογή του ΣΟΑ, ιδίως δε όσες αφορούν τα υψηλά κτήρια (οριστικό ύψος, οριστική θέση) δυνάμει του άρθρου 2, παρ. 3β, του ίδιου Π.Δ.

5. Μετά την προαναφερθείσα Υπουργική Απόφαση ακολούθησε η πρώτη Κοινή Υπουργική Απόφαση για το Μητροπολιτικό Πάρκο (ΦΕΚ 2792 Β'/4.7.2019), η οποία περιλαμβάνει ειδικό άρθρο 14 για την πολιτιστική κληρονομιά, όπου χαρακτηριστικά προβλέπεται να υποβάλλονται προς έγκριση στις αρμόδιες υπηρεσίες του ΥΠΠΟΑ οι μελέτες που αφορούν τις όποιες επεμβάσεις στο περιβάλλον των χαρακτηρισμένων κτηρίων ως νεότερων μνημείων.

6. Ταυτόχρονα, εκδόθηκε απόφαση από το Συμβούλιο της Επικρατείας (1305/2019) -με ισχυρή μειοψηφία εννέα συμβούλων-, η οποία απαντά σε προσφυγή πολιτών για την ακύρωση του παραπάνω Π.Δ., αναφερόμενη, μεταξύ άλλων, στο ύψος των υψηλών κτηρίων. Η απόφαση αναφέρεται στο τοπίο και το φυσικό περιβάλλον, κρίνοντας ότι δεν είναι αρμοδιότητα του ΥΠΠΟΑ η προστασία τους, χωρίς να κάνει οποιαδήποτε μνεία σε σχέση με στο άρθρο 2, παρ. 3, όπου ο σχεδιασμός των υψηλών κτηρίων συνδέεται και με το πολιτιστικό περιβάλλον, που αναμφισβήτητα είναι αρμοδιότητα του ΥΠΠΟΑ. Το ΣτΕ εν τέλει δεν ακυρώνει το Π.Δ. Παρ' όλα αυτά, άρχισε να διαδίδεται ευρέως ότι από την εκδοθείσα ΚΥΑ του πάρκου κινδυνεύει για άλλη μια φορά η επένδυση και ότι πρέπει να τροποποιηθεί σύμφωνα με την απόφαση του ΣτΕ. Επίσης, η Ελληνικό Α.Ε. κατέθεσε αίτημα στο υπουργείο Πολιτισμού για τροποποίηση της Υ.Α. του Μαΐου 2019 και περιορισμό του ελέγχου του ΥΠΠΟΑ σε συγκεκριμένα μέτρα γύρω από τα μνημεία, γεγονός το οποίο θα έδινε το έναυσμα να τροποποιηθεί και η ΚΥΑ του Πάρκου. Με τη διάδοση της ψευδούς είδησης ότι έχρηζε επανεξέτασης το θέμα από τα κεντρικά συμβούλια του ΥΠΠΟΑ, δήθεν υπό το φως της απόφασης του ΣτΕ, καθίσταται νομιμοφανής η τροποποίηση τόσο της Υπουργικής Απόφασης Ζορμπά - Στρατή όσο και της επακόλουθης ΚΥΑ, χωρίς να φαίνεται ότι η επανεξέταση είχε σκοπό την πλήρη ικανοποίηση του επενδυτή.

7. Υπό αυτό το πρίσμα, η Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεωνεπανεισήχθη στο ΚΑΣ τον Αύγουστο του 2019. Τα μέλη γνωμοδότησαν ομοφώνως υπέρ της τροποποίησης της προηγούμενης γνωμοδότησης και κατ’ αυτόν τον τρόπο αντικαταστάθηκε ο όρος 16 με απαλοιφή του τμήματος που αφορά την κατάθεση στο ΥΠΠΟΑ όλων των μελετών που θα ακολουθήσουν και ιδίως όσων έχουν σχέση με τα υψηλά κτήρια. Περιορίστηκε σημαντικά η αρμοδιότητα του ΥΠΠΟΑ, ως προς την έγκριση των μελλοντικών περιβαλλοντικών μελετών, μόνο εντός των ορίων των κηρυγμένων αρχαιολογικών χώρων και σε ζώνη 20 μέτρων πέριξ αυτών. Στο ίδιο πνεύμα εξετάστηκε η υπόθεση και από το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων, τα μέλη του οποίου έκριναν ότι δεν απαιτείται έλεγχος των νέων μορφών σε απόσταση μεγαλύτερη των 100 μέτρων πέριξ του κεντρικού κτηρίου του πρώην ανατολικού αερολιμένα, έργο του αρχιτέκτονα Eero Saarinen. Οι γνωμοδοτήσεις στηρίχθηκαν στο ότι το ΥΠΠΟΑ δεν εξετάζει το περιβάλλον, όπως ανέφερε το ΣτΕ. Το φυσικό ναι, το πολιτιστικό όμως; Αγνοήθηκε ο όρος 2 του Π.Δ. που είχε ληφθεί υπόψη από τα μέλη κατά την προηγούμενη γνωμοδότηση του ΚΑΣ λίγους μήνες πριν; Ορισμένα μέλη ήταν τα ίδια. Και το όριο των 20 μέτρων που προστέθηκε και που έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τις διατάξεις του άρθρου 10 του αρχαιολογικού νόμου για δραστηριότητες πλησίον μνημείων;

Επειδή η περιοχή ανάπτυξης των ουρανοξυστών - καζίνο δεν εμπίπτει μέσα στα όρια που αναφέρονται τελικά στην Υπουργική Απόφαση Μενδώνη (Αύγουστος 2019), τα υψηλά κτήρια, σύμφωνα με τους όρους της ανωτέρω απόφασης, δεν θα υποβληθούν προς εξέταση στο υπουργείο Πολιτισμού. Παρ' όλο που το υπέρογκο μέγεθος τα τοποθετεί εκ των πραγμάτων πλησίον μνημείων και αρχαιολογικών χώρων, εντός και εκτός έκτασης επένδυσης, σύμφωνα με το άρθρο 10 του Ν. 3028/2002. Παρ' όλο που το Π.Δ. αναφέρει ότι ο σχεδιασμός τους πρέπει να συνδιαλέγεται και με το πολιτιστικό περιβάλλον. Έτσι εξηγείται η σπουδή κατάθεσης αίτησης θεραπείας στο ΥΠΠΟΑ: η επενδύτρια εταιρεία φοβόταν την έγκριση από το υπουργείο Πολιτισμού των σχεδίων που σε καμία κρίση κανενός κεντρικού συμβουλίου δεν θα άντεχαν. Αλήθεια, ποια μέλη θα διατύπωναν θετική γνωμοδότηση και θα ενέκριναν μια τέτοια αρχιτεκτονική μελέτη; Ποιοι συνάδελφοι αρχαιολόγοι και καθηγητές μηχανικοί θα ισχυρίζονταν ανερυθρίαστα ότι ο σχεδιασμός αυτός δεν προσβάλλει το ευρύ περιβάλλον των μνημείων; Ότι μάλιστα η χωροθέτηση και η ογκοπλασία τους εντάσσονται αρμονικά σ' αυτό; Ότι τα «νέα πρότυπα σχεδιασμού συνδιαλέγονται με το αττικό και μεσογειακό παραθαλάσσιο αστικό, φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον»; Εκτιμώ ότι δεν θα βρισκόταν κανείς. Ίσως και η εταιρεία την ίδια εκτίμηση είχε κάνει.

8. Συνέπεια των παραπάνω υπήρξε η νέα ΚΥΑ του πάρκου (ΦΕΚ 3294 Β/28.8.2019), η τροποποίηση της οποίας είχε αναδειχθεί εξαρχής σε μείζον ζήτημα, και στο ίδιο πνεύμα ακολούθησαν οι υπόλοιπες ΚΥΑ του ακινήτου, μεταξύ των οποίων η ΚΥΑ των ζωνών ανάπτυξης, που συμπεριλαμβάνει τους «εμπνευσμένους» ουρανοξύστες και αποκλείει την κρίση του ΚΑΣ.

Η γενίκευση μιας εξαίρεσης

Έτσι, με το ίδιο το υπουργείο Πολιτισμού να αποφασίζει την περιστολή των αρμοδιοτήτων του ωρίμασαν οι συνθήκες για τη γενίκευση του παραπάνω ακρωτηριασμού, με την προσθήκη ακόμη ενός άρθρου (του 206) στο λεγόμενο αναπτυξιακό σ/ν του υπουργείου Ανάπτυξης και Επενδύσεων, με τη συνυπογραφή της Υπουργού Πολιτισμού. Η διάταξη ανοίγει τον δρόμο για την κατασκευή κτηρίων ειδικής αρχιτεκτονικής σχεδίασης τροποποιώντας σχετικά τον ΝΟΚ, καθιστώντας κανόνα τις ειδικές και όλως κατ’ εξαίρεση διατάξεις του νόμου του Ελληνικού. Τέτοια κτήρια πλέον θα επιτρέπονται οπουδήποτε με την έγκριση του ΥΠΕΝ εφόσον το προβλέπει ειδικός νόμος. Η αρμοδιότητα του ΥΠΠΟΑ περιορίζεται μόνο στους κηρυγμένους αρχαιολογικούς χώρους και ιστορικούς τόπους, αγνοώντας προκλητικά τις αναγκαστικές διατάξεις του καίριου άρθρου 10 του αρχαιολογικού νόμου σχετικά με κατασκευές πλησίον μνημείων, παρότι ο προσδιορισμός του "πλησίον" πρέπει να κρίνεται κάθε φορά ad hoc, από τον υπουργό μετά από γνωμοδότηση του ΚΑΣ, βεβαίως σε συνάρτηση με την κλίμακα της σχεδιαζόμενης κατασκευής ή δραστηριότητας. Μάλλον στην πολιτική ηγεσία του ΥΠΠΟΑ διαφεύγουν οι διατάξεις περί έμμεσης βλάβης των μνημείων, αλλιώς δεν εξηγείται η contra legem προσθήκη.

Και τώρα... χωρίς δικαιολογίες

Ήδη εκδόθηκε Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου (ΦΕΚ Α' 145/30.09.2019) και προωθείται στη Βουλή τροποποίηση του νόμου του Ελληνικού με την οποία αναβάλλεται αορίστως η απόδοση των κοινόχρηστων χώρων προς κοινή χρήση, σε αντίθεση με το έως τώρα ισχύον πλαίσιο που προβλέπει την απόδοση αυτών των χώρων ταυτόχρονα με την έκδοση της ΚΥΑ πολεοδομικών ζωνών (ΦΕΚ 3687 Β 2019/3.10.2019). Η απόδοσή τους εναπόκειται πλέον στη διακριτική ευχέρεια της εταιρείας, καθιστώντας την κοινοχρησία απλό ευφημισμό. Η διαχείριση εξακολουθεί να ασκείται από την Ελληνικό Α.Ε. και στη συνέχεια από τη Lamda Development.

Η παραπάνω ρύθμιση παραβιάζει ευθέως το Π.Δ. έγκρισης του ΣΟΑ, στο οποίο ο αρχαιολογικός χώρος της χερσονήσου του Αγίου Κοσμά εντάσσεται (ως αδόμητος) στους κοινόχρηστους χώρους με τη ρητή πρόβλεψη να οργανωθεί σε επισκέψιμο. Είναι ασύμβατος ο συνδυασμός επισκέψιμου αρχαιολογικού χώρου υπό ιδιωτική κυριότητα, νομή, κατοχή, διοίκηση και διαχείριση. Κυρίως όμως προσκρούει στον αρχαιολογικό νόμο, εκ του οποίου προστατεύεται ο δημόσιος χαρακτήρας των χώρων αυτών τοποθετούμενων στο εκτός συναλλαγής πεδίο.

Οι παραπάνω ρυθμίσειςστην υπηρεσία των ιδιωτικών συμφερόντων επί δημοσίου ακινήτου συμπυκνώνουν γλαφυρά το περιβόητο «ξεμπλοκάρισμα της επένδυσης» του Ελληνικού.

Ποιο «δίκαιο της ανάγκης» δικαιολογεί τέτοια παραβίαση κανόνων αναγκαστικού δικαίου που εκπορεύονται ευθέως από το Σύνταγμα; Ποιος κατεπείγων λόγος, ποια κατάσταση εξαίρεσης και ποια απρόβλεπτη ανάγκη τάχα αιτιολογούν τη νομοθέτηση με Πράξεις Νομοθετικού Περιεχομένου, πλην της σπουδής να γκρεμιστεί ό,τι με κόπο περισώθηκε. Ο ρεβανσισμός πάντως δεν στοιχειοθετεί νόμιμη αιτία.

* Η Μαρία Βλαζάκη είναι αρχαιολόγος, επίτιμη γενική διευθύντρια Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς και πρώην γενική γραμματέας του ΥΠΠΟΑ

.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ

Χρειαζόμαστε αντοχή και σωστή πυξίδα

 Συνέντευξη με τον Χρήστο Κορτζίδη
Μέλος της Ευρείας Επιτροπής Υπεράσπισης του Ελληνικού

ΣΤΑΣΗ: Τι σημαίνει για την «επένδυση» στο Ελληνικό ο νέος νόμος που ψηφίστηκε πρόσφατα στη Βουλή από την κυβέρνηση, με την υποστήριξη και κομμάτων της αντιπολίτευσης;

ΧΡ. ΚΟΡΤΖΙΔΗΣ: Με τον ν. 4787/21 εκπληρώνεται μια ακόμη προϋπόθεση για την υλοποίηση του οριστικού ξεπουλήματος του πρώην αεροδρομίου και της παραλίας, αυτή της κύρωσης της σύμβασης διανομής της ιδιοκτησίας της έκτασης και του δικαιώματος επιφανείας επί αυτής. Κάτι που ως συνήθως γίνεται με τρόπο ευνοϊκό για τον επενδυτή και σε βάρος του δημόσιου συμφέροντος. 

Ταυτόχρονα παρέχονται και άλλες διευκολύνσεις στην Lamda Development, όπως η πραγματοποίηση ορισμένων έργων πριν την οριστική αγοραπωλησία της ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΕ, μεταξύ των οποίων και η συνολική ή επιμέρους περίφραξη του ακινήτου. 

Η ΕΥΡΕΙΑ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΗΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ έχει εκδώσει σχετική ανακοίνωση όπου όποιος ενδιαφέρεται μπορεί να δει αναλυτικότερα τι ρυθμίζει ο νόμος αυτός. Έχει δημοσιευθεί στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ενδεικτικά γράφω εδώ μια διεύθυνση https://thepressproject.gr/oute-ena-evro-apo-ti-lamda-kai-olo-to-elliniko-sta-cheria-tis/#.YIp0E5bOlGk.facebook

ΣΤΑΣΗ: Είναι διαδομένη η άποψη ανάμεσα στους κατοίκους των όμορων δήμων ότι με την επένδυση θα υπάρξει αναβάθμιση της περιοχής και αύξηση της αξίας των ακινήτων. Ποια είναι η άποψη σου;

ΧΡ. ΚΟΡΤΖΙΔΗΣ: Το επιχείρημα αυτό καλλιεργείται έντονα από τις δυνάμεις που υποστηρίζουν τη συγκεκριμένη επένδυση. Κατά καιρούς βλέπουμε σχετικά δημοσιεύματα στα ΜΜΕ, ότι δηλαδή κάτι τέτοιο (αύξηση των ενοικίων και της αξίας των ακινήτων) έχει ήδη αρχίσει να συμβαίνει. 

Από μια τέτοια εξέλιξη άλλοι θα ζημιωθούν όπως πχ αυτοί που νοικιάζουν, που θέλουν να νοικιάσουν ή να αποκτήσουν ακίνητο στην περιοχή, άλλοι μάλλον θα ζημιωθούν όπως πχ αυτοί που έχουν 1 ή 2 ακίνητα για τις ανάγκες της οικογένειάς τους και άλλοι θα ωφεληθούν όπως πχ αυτοί που έχουν ακίνητα για οικονομική εκμετάλλευση (ενοικίαση ή πώληση). 

Ποιο είναι λοιπόν το γενικότερο συμπέρασμα; Η πλειοψηφία της κοινωνίας ωφελείται από την αύξηση της αξίας των ακινήτων;

Αν θέλουμε να μιλήσουμε για αναβάθμιση από την άποψη της ποιότητας ζωής, αυτή θα έρθει από τη δημιουργία μιας νέας πόλης, με τείχη υψηλών κτιρίων, με τεράστια εμπορικά κέντρα, ξενοδοχεία καζίνο, ιδιωτικές παραλίες κλπ ή από τη δημιουργία ενός δημόσιου μητροπολιτικού πάρκου πρασίνου, πολιτισμού, αθλητισμού και αναψυχής;

ΣΤΑΣΗ: Το Καζίνο αποτελεί ένα από τα πρώτα έργα της επένδυσης και μάλιστα το πιο φαραωνικό. Τι παρενέργειες θα υπάρξουν από την λειτουργία του στις τοπικές κοινωνίες;

ΧΡ. ΚΟΡΤΖΙΔΗΣ: Ότι ενισχύει τη λογική του τζόγου, της "μεγάλης" ζωής, είναι οδυνηρό για την προσωπικότητα και τις σχέσεις των ανθρώπων. 

ΣΤΑΣΗ: Η Επιτροπή για την σωτηρία του Ελληνικού, στην οποία συμμετέχεις ενεργά, εκτιμά ότι τελικά η επένδυση δεν θα υλοποιηθεί. Εσύ τι πιστεύεις;

ΧΡ. ΚΟΡΤΖΙΔΗΣ Υπάρχουν συνεχώς δημοσιεύματα που αναφέρονται στις δυσκολίες εξεύρεσης των κεφαλαίων που απαιτούνται και στη βιωσιμότητα της επένδυσης από την άποψη του προσδοκόμενου κέρδους. Η κατάσταση που έχει δημιουργηθεί λόγω του κορονοϊού έχει επιδράσει αρνητικά σε όλο αυτό. Ίσως να επηρεάσει και η συζήτηση που γίνεται διεθνώς για επενδυτικές επιλογές που θα παίρνουν υπόψιν τους την κλιματική αλλαγή. 

Είναι απολύτως βάσιμα τα ερωτηματικά που τίθενται από διάφορες πλευρές - όχι μόνο από όσους είναι αντίθετοι με την συγκεκριμένη επένδυση - για το κατά πόσο και με τι ρυθμούς θα μπορέσει να υλοποιηθεί αυτό το μεγαλεπήβολο σχέδιο που προβάλλεται. 

Όμως το κρίσιμο αυτή την στιγμή είναι να μην ολοκληρωθεί η διαδικασία της οριστικής μεταβίβασης της έκτασης στην Lamda Development. Γιατί τότε η ζημιά θα έχει γίνει και θα είναι εξαιρετικά δύσκολο να γυρίσει πίσω, ανεξάρτητα από το πως θα προχωρήσει στη συνέχεια η υλοποίηση του συνόλου της επένδυσης. 

ΣΤΑΣΗ: Υπάρχουν δυνατότητες να σωθεί το Ελληνικό; Αν ναι, τότε τι πρέπει να γίνει και από ποιους για να σωθεί οριστικά και να μετατραπεί, όπως εμείς ονειρευόμαστε, σε ένα Μητροπολιτικό Πάρκο;

 ΧΡ. ΚΟΡΤΖΙΔΗΣ Το κρίσιμο, όπως σε όλα τα μεγάλα προβλήματα, είναι η στάση του κόσμου. Υπήρξαν περίοδοι που ήταν ζωντανό και ισχυρό ένα κίνημα υπέρ της δημιουργίας ενός δημόσιου πάρκου υψηλού πρασίνου, πολιτισμού αθλητισμού και αναψυχής. 

Τώρα φαίνεται πως η πλειοψηφία προσδοκά να ξεκινήσει η επένδυση για να ανοίξουν δουλειές. 

Αυτό είναι το γενικότερο αφήγημα του συστήματος: ιδιωτικοποιήσεις, διευκολύνσεις σε όλα τα επίπεδα για να έρθουν οι επενδυτές ξένοι και Έλληνες, να βάλουν τα κεφάλαιά τους για να υπάρξει ανάπτυξη. 

Αν γυρίσει κάποιος προς τα πίσω και δει την ιστορία της χώρας μας τις τελευταίες δεκαετίες, θα προβληματιστεί για το πόσες φορές και πόσα πολλά παρόμοια έχει τάξει το σύστημα, τα οποία αποδείχτηκαν καταστροφικά για τη μεγάλη πλειοψηφία και ιδιαίτερα επωφελή για μια μικρή μειοψηφία. 

Το μοντέλο ανάπτυξης που προβάλλεται θα έχει πρόσκαιρα αποτελέσματα, είναι ευάλωτο στα γυρίσματα της οικονομικής συγκυρίας και θα ανατροφοδοτήσει τους όρους αναπαραγωγής νέων κρίσεων.

Όσοι το έχουμε συνειδητοποιήσει αυτό οφείλουμε να το λέμε στον κόσμο. Ειδικότερα για την περίπτωση του Ελληνικού οφείλουμε να ενημερώνουμε τους πολίτες για το τι και πως προβλέπεται να γίνει, για τα αποτελέσματα που θα έχει, για τους άμεσους και μακροπρόθεσμους κινδύνους που εγκυμονεί. Για το πόσο ρεαλιστική και εφικτή είναι η εναλλακτική που προτείνουμε. Να προσπαθούμε να συσπειρώνουμε και να βάζουμε σε κίνηση δυνάμεις, ακόμη και για επιμέρους πλευρές του προβλήματος. 

Χρειαζόμαστε αντοχή και σωστή πυξίδα. Να υπερασπιζόμαστε την αλήθεια και το δίκιο, να μην παραλύουμε απέναντι στην τρομακτική "δύναμη πυρός" των αντιπάλων. 

Και ας είμαστε αισιόδοξοι, έχει ο καιρός γυρίσματα. 

.

 "Στο κόκκινο σακκίδιο" του Ευκλείδη Τσακαλώτου

Φωτογραφιες και το βιντεο της εκδήλωσης  

Με μεγάλη συμμετοχή, όση μας επέτρεπε η πανδημια, έγινε η εκδήλωση παρουσίασης του βιβλίου του Ευκλείδη Τσακαλώτου "Στο κόκκινο σακίδιο-πολιτικό ημερολόγιο και αλλα κείμενα" στις 4/4/2022 στην αίθουσα του Β ΚΑΠΗ, στο Άνω Καλαμάκι. Μεγάλη ήταν και η απήχηση της απευθείας μετάδοσης της από το διαδίκτυο.

Ευχαριστούμε πολύ τους εξαιρετικούς ομιλητές Μικέλα Χαρτουλάρη και Νίκο Βούτση, και φυσικά τον συγγραφέα Ευκλείδη Τσακαλώτο για την παρουσία τους και την πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση,

Γιατί τα γεγονότα πρέπει να γράφονται. Η θεσμική μνήμη πρέπει να μένει ιστορία καταγεγραμμένη. Και να συζητιέται για να μπαίνει το θεμέλιο της μελλοντικής δράσης.

Δείτε φωτογραφίες καθώς και βίντεο ολόκληρης της εκδήλωσης :

Το βιντεο στο κανάλι μας στο Youtube  https://www.youtube.com/watch?v=QyRDIC3weBQ

 

Πατήστε τον παρακάτω σύνδεσμο για να παρακολουθήσετε την εκδήλωσή μας ζωντανά 

Παρουσίαση του βιβλίου του Ευκλείδη Τσακαλώτου

«Στο κόκκινο σακίδιο-ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΚΕΙΜΕΝΑ»

Με τον συγγραφέα θα συζητήσουν οι :

Μικέλα Χαρτουλάρη, δημοσιογράφος – κριτικός βιβλίου

Νίκος Βούτσης, βουλευτής ΣΥΡΙΖΑ, πρ. πρόεδρος της Βουλής.

Θα συντονίσει η Ναταλία Σερέτη.

Θα τηρηθούν τα υγειονομικά πρωτόκολλα.

https://fb.watch/caRw4qwGf7/

.

 

 ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ 

Γκρέμισαν ένα σχολείο για να κτίσουν ένα καζίνο!

Ο Β. Ουγκώ είχε πει κάποτε ότι «Εκεί που ανοίγει ένα σχολείο, κλείνει μια φυλακή». Δυστυχώς, στο πρώην αεροδρόμιο του Ελληνικού προτίμησαν, όχι να ανοίξουν αλλά να κλείσουν ένα σχολείο. Γκρέμισαν το σχολείο, το ιστορικό κτίριο του Κολλεγίου Θηλέων Αθηνών -έργο του Αμερικανού καθηγητή Stuart W.Thompson (1931)- για να κτίσουν το Καζίνο. Αυτός και αν είναι σύγχρονός πολιτισμός!

Το καζίνο θα αποτελέσει ένα από τα έργα της «επένδυσης» της Lamda Devedlopment. Το σύμπλεγμα που αρχικά προβλεπόταν να κτιστεί -ένα έκτρωμα από δύο χοντροκομμένους ουρανοξύστες οι οποίοι υποτίθεται ότι προσιδίαζαν στις Καρυάτιδες της Ακρόπολης (sic)- σχεδιάστηκε από έναν Αμερικανό αρχιτέκτονα για να στεγάσει το ολοκληρωμένο τουριστικό συγκρότημα με καζίνο στο Ελληνικό. 

Η καθηγήτρια αρχαιολογίας Μαρία Βλαζάκη, επίτιμη γενική διευθύντρια Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς, αναφερόμενη στην εφιαλτική για το πολιτιστικό περιβάλλον προοπτική που προμηνύει η κατασκευή του Καζίνου, αναλύει γιατί οι επενδυτές έχουν επιλέξει –μέχρι στιγμής δεν έχουν ανακοινώσει κάτι διαφορετικό- το σύμπλεγμα που να θυμίζει τις Καρυάτιδες: 

«Τα νέα επονείδιστα α-πολιτισμικά τοπόσημα (landmarks), ανταγωνιστικά προς τα αρχαία εμβληματικά μνημεία και τις αξίες που αυτά φέρουν, για να σταθούν στο υπέρμετρο ύψος τους, έχουν ανάγκη να τα επικαλούνται ως δήθεν πηγή έμπνευσης. Συνήθης η πρόθεση εκμετάλλευσης από «επενδυτές» των άυλων πολιτιστικών πόρων και συμβολικών αξιών που εμπεριέχονται στους τόπους και η ιδεολογική κατάχρησή τους από στρατευμένα πολιτικά δεκανίκια (…) Πάνω στα συντρίμμια του προοιωνίζεται η εγκατάσταση των νέων πολιτισμικών τοποσήμων. Ο συμβολισμός είναι αρκούντως εύγλωττος. Το τοπίο της εκτροπής επιβάλλει λήθη και συντίθεται πάνω στην αποδόμηση του πολιτιστικού περιβάλλοντος».

Η τύχη αυτού του εκτρώματος, μετά τη φυγή της Mohegan, αγνοείται. Δυστυχώς όμως η δημιουργία του καζίνου, από την ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ, δεν έχει εγκαταλειφθεί. Μένει να δούμε αν θα παραμείνουν  για την κατασκευή του καζίνου οι «σύγχρονες Καρυάτιδες» ή θα σχεδιαστεί κάποιο άλλο πολυώροφο μεγαθήριο, από αυτά τα οικοδομήματα, τα οποία προσβάλλοντας την αρχιτεκτονική αισθητική του χώρου, αποτελούν ένα κιτς κτιρίων σαν αυτά που κτίζονται κατά δεκάδες στην αραβική χερσόνησο.

Αυτός είναι ο πολιτισμός των «αρίστων».

Αμερικανικό Κολλέγιο Θηλέων Αθηνών: Κατεδαφίστηκε για να κτιστεί το καζίνο

.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ

Ο «Πράσινος Πύργος» (sic) του Ελληνικού

Αυτό το τερατούργημα δίπλα στη θάλασσα του Αγίου Κοσμά,

ο περιβόητος «πράσινος» (!) ουρανοξύστης Marina Tower, ύψους 200 μέτρων και 45 ορόφων,

στα πρότυπα του Ντουμπάι, θα αποτελεί το υψηλότερο παραθαλάσσιο κτίριο της Μεσογείου. 

Ο εκπρόσωπος της Lamda σε πρόσφατη παρουσίαση των σχεδιασμών της εταιρείας παρουσίασε τον «πράσινο» πύργο που θα κατασκευαστεί στην παραλία του Ελληνικού. Έφθασε μάλιστα στο σημείο να υποστηρίξει, χωρίς ίχνος ντροπής, ότι «Η αισθητική του οποίου θα είναι τέτοια που θα τον καταστεί σαν σημείο αναφοράς στον παγκόσμιο αρχιτεκτονικό χάρτη»! Και αυτό στην πόλη με ένα από τα μεγαλύτερα σύμβολα της ανθρωπότητας, με ένα παγκόσμιο σημείο αναφοράς: την Ακρόπολη. 

Ο καθηγητής Δημήτρης Κατζουράκης -αρχιτέκτονας, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών- όχι μόνο χαρακτηρίζει ιεροσυλία την κατασκευή του πύργου αλλά και υπενθυμίζει ότι η Ελλάδα ήταν πάντα χώρα του μέτρου:

 «Η χώρα μας δεν έχει ανάγκη τέτοιες αρχιτεκτονικές αναφορές. Η χώρα έχει διδάξει την ανθρωπότητα για το νόημα των εννοιών «μέτρο», «αναλογία», «ανθρώπινη κλίμακα», «χρυσή τομή». Να θυμηθούμε τους κυκλαδίτικους οικισμούς. Το σπίτι του Ροδάκη στην Αίγινα, τη Χοζοβιώτισσα στην Αμοργό, τη Χρυσοπηγή στη Σίφνο, από τα πιο παλιά. Το σπίτι του Κωνσταντινίδη στην Ανάβυσσο, το Αρχαιολογικό Μουσείο του Καραντινού στη Θεσσαλονίκη, το Ωδείο του Δεσποτόπουλου στην Αθήνα, την πολυκατοικία του Βαλσαμάκη στους Αμπελοκήπους, την πολυκατοικία του Βαλεντή στη Στουρνάρα και Ζαΐμη, τα σχολεία του Μεσοπολέμου του Πικιώνη, των Παπαδάκη, Μιχαηλίδη και άλλων σπουδαίων δημιουργών που διδάσκονται στις Αρχιτεκτονικές Σχολές του εξωτερικού. Πρέπει να μάθει αυτός ο κύριος [ο εκπρόσωπος της Lamda] πως: Η Αττική δεν είναι Ντουμπάι και Εμιράτα. Είναι ένας ξεχωριστός τόπος με έντονο γλυπτικό φυσικό ανάγλυφο και ιερά τοπόσημα• και πως: Η πραγματοποίηση αυτού του εγχειρήματος θα είναι ένας καταστροφικός βιασμός της γενέθλιας γης μας».

Η αισθητική των «επενδυτών» είναι η αισθητική των Ελλήνων παλιών και νέων νεόπλουτων και των σείχηδων της αραβικής χερσονήσου και το σημείο αναφοράς τους το κέρδος και μόνο το κέρδος σε βάρος τόσο του περιβάλλοντος –και ας βαφτίζουν αυτό το τερατούργημα «πράσινο πύργο»- όσο και της πολιτιστικής κληρονομιάς. 

Δυστυχώς, οι δήμαρχοι της περιοχής βαυκαλίζονται την «Αθηναϊκή Ριβιέρα». Είναι βαθειά νυχτωμένοι. Η καταστροφή, γιατί περί καταστροφής πρόκειται, θα είναι μη ανατρέψιμη.

.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ 

Ο "επιφανειούχος" (Lamda Development) τα παίρνει όλα 

και τα κανει οικόπεδα 

Σχεδόν δέκα χρόνια από την έναρξη των διαδικασιών  παραχώρησης σε ιδιώτη της έκτασης  του πρώην αεροδρομίου του Ελληνικού,  τον Ιούνιο του 2021 υπογράφηκε  από το ΤΑΙΠΕΔ η σύμβαση και μεταβιβάστηκε  το 100% των μετοχών της «Ελληνικό Α.Ε.» στη Lamda Development. Τα τελευταία χρόνια ανατράπηκαν ακόμα και αυτές οι περιορισμένες  ευνοϊκές ρυθμίσεις που είχε πετύχει η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ, είναι συνεχείς οι τροποποιήσεις των όρων της ήδη προβληματικής  σύμβασης της και οι χαριστικές φωτογραφικές ρυθμίσεις υπέρ του επενδυτή,  καταπατώντας κάθε έννοια νομιμότητας  και προστασίας του δημόσιου συμφέροντος.                                      

Η Στάση στο Καλαμάκι δημοσιεύει / αναδημοσιεύσει κείμενα για το θέμα του «Ελληνικού» και κάποιες παραμέτρους του (καζίνο, προστασία αρχαιοτήτων, δημιουργία περιφραγμένης πόλης, σχέση με την κλιματική κρίση κα) με σκοπό την συνεχή πληροφόρηση για τις εξελίξεις και τις επιπτώσεις τους. 

Όλες και όλοι, κάτοικοι των γειτονικών περιοχών αλλά και ολόκληρου του Λεκανοπεδιου οφείλουμε να  «συνεχίζουμε να παλεύουμε και να διεκδικούμε,  υπερασπιζόμενοι τους δημόσιους χώρους του πρώην αεροδρομίου του Ελληνικού, για ένα εναλλακτικό σχέδιο παραγωγικής και οικολογικής ανασυγκρότησης στην περιοχή μας. Ο αγώνας για την αποτροπή της μεγάλης οικολογικής καταστροφής και οικονομικής “φούσκας” του Ελληνικού συνεχίζεται».

__________________________

Στο παραλιακό μέτωπο του Ελληνικού η Lamda Development άλλαξε το «επιχειρηματικό μοντέλο» με αποτέλεσμα να μην κατασκευάζει και πουλάει ή ίδια ακίνητα αλλά να πουλάει οικόπεδα στα οποία οι αγοραστές θα κατασκευάζουν με δικά τους έξοδα και με δικά τους σχέδια τις πολυτελείς βίλες τους. Σύμφωνα με την ίδια την Lamda Development από την πώληση οικοπέδων για την κατασκευή 27 πολυτελών κατοικιών η εταιρεία φιλοδοξεί να εισπράξει 188.000.000 ευρώ (κατά μέσο όρο 7.000.000 το οικόπεδο). Και να σκεφτεί κανείς ότι έχει αγοράσει όλη την έκταση του πρώην αεροδρομίου έναντι 100 ευρώ το τετραγωνικό μέτρο (!!!)

Ο καθηγητής του Πολυτεχνείου Νίκος Μπελαβίλας, σε ανάρτηση του στο fb παρουσίασε πριν λίγο καιρό-και πριν την τελευταία χαριστική ρύθμιση- τις καταστροφικές συνέπειες του νέου νόμου τον οποίο ψήφισε η κυβέρνηση για την επένδυση στο πρώην αεροδρόμιο του Ελληνικού:

«Για όσες και όσους δεν θέλουν να διαβάσουν όλο το κείμενο για τις εξελίξεις στο Ελληνικό, τα πράγματα είναι απλά: Ό,τι φαίνεται στον επίσημο χάρτη του σχεδίου νόμου και είναι ροζ περνάει στους ιδιώτες περιφραγμένο για 99 χρόνια, ό,τι είναι μπλε περνάει στους ιδιώτες για πάντα και ό,τι είναι πορτοκαλί μένει ως κοινόχρηστο δημόσιου χαρακτήρα. Είναι η εικόνα του διαγράμματος διανομής που συνοδεύει το σχέδιο νόμου για το διαβόητο πλέον μεγαλύτερο κατά τους διαφημιστές του project της Ευρώπης.

Το Ελληνικό είναι ένα εικονικό και όχι πραγματικό έργο. Ξεκίνησε το 2007 με το επιχείρημα να συμπληρωθούν εμπορικές χρήσεις γιατί το μητροπολιτικό πάρκο είχε μεγάλο κόστος. Περιελήφθη στις υποχρεωτικές δεσμεύσεις του Μνημονίου το 2014 ως έργο εσόδων 5δις ευρώ και φτάσαμε τελικά σε ένα έργο 900 εκ σε βάθος πολλών δεκαετιών. Είναι μία εκσυγχρονισμένη μορφή αθηναϊκής αντιπαροχής ακριβώς όπως συνέβαινε το 1960, όπως κτίστηκε το Αιγάλεω, το Χαϊδάρι, η Κυψέλη, του Ζωγράφου. Η μεγάλη διαφορά είναι ότι ο αρχικός ιδιοκτήτης στην αντιπαροχή έπαιρνε το 40% ή και το 50% των νέων κατασκευών. Εδώ ο αρχικός ιδιοκτήτης, το Ελληνικό Δημόσιο τα χάνει όλα. Ο οικοπεδούχος δίνει τη γη στον «επιφανειούχο», αυτός τεμαχίζει σε μικρότερα οικόπεδα, πουλάει σε τρίτους, οι τρίτοι σε τέταρτους. Οι δρόμοι, οι πλατείες, τα πάρκα αποτελούν αναγκαίο κακό που πρέπει να γίνει, αλλά καλό για τον επιφανειούχο είναι να περιορίζονται στο ελάχιστο και να μην σπαταλάται χώρος που θα αποφέρει εμπορικό κέρδος. Αυτό βλέπουμε στον χάρτη. Όπως θα έκανε και ένας οικοπεδοφάγος άλλοτε στις νέες συνοικίες της Αθήνας. Ακόμη καλύτερα, στην περίπτωσή μας μπορεί να τις κλείσει με πόρτες και περιφράξεις.

Εδώ στο Ελληνικό τώρα, με τον νέο νόμο, ο «επιφανειούχος» μπορεί να κάνει τα πάντα ωσάν να είναι κύριος της γης. Έως και να υποθηκεύσει. Όχι ένα κτίριο μόνο, ένα Mall για παράδειγμα, αλλά όλο το ακίνητο. Ουδείς τον εμποδίζει. Ο επενδυτής αν θελήσει μπορεί να υποθηκεύσει ολόκληρη την έκταση των χιλιάδων στρεμμάτων συμπεριλαμβανομένου και του πάρκου των 2.000 στρεμμάτων. Χωρίς την έγκριση του Δημοσίου. Αν χρεωκοπήσει η γη θα περάσει στους πιστωτές μαζί με τους δρόμους και τις πλατείες! Επιτρέπεται και η κατάσχεση όλου το ακινήτου. Είναι δυνατόν να συμβεί αυτό; Βεβαίως μπορεί να συμβεί. Δείτε τις καταρρεύσεις τραπεζών, εταιρειών real estate, κατασκευαστικών εταιρειών σε όλο τον κόσμο και στην Ελλάδα. Οι πιστωτές όπως άλλοτε έπαιρναν από χρεωκοπημένες επιχειρήσεις ολόκληρα εργοστάσια τώρα θα μπορούν να κατάσχουν ολόκληρο το Ελληνικό.

Ως προς τα οφέλη, το Ελληνικό όχι μόνο δεν μας έχει αποδώσει οτιδήποτε από το 2007 -ως τώρα- αλλά στο μέλλον θα πληρώνουμε χρυσάφι για μία ιδιωτική πόλη που πιθανόν δεν θα γίνει ποτέ, θα πληρώνουμε τις εταιρείες αν η επένδυση δεν πάει καλά και έχουν πρόβλημα ρευστότητας ή ακόμη χειρότερα αν «πέφτουν έξω».

Σε αντίθεση επίσης με τους εργολάβους της αντιπαροχής και τους «οικοπεδοφάγους» στην Κυψέλη ή στις άλλες γειτονιές της Αθήνας του ’60, στο Ελληνικό μπορεί ο «επιφανειούχος» να περιφράξει και τους δρόμους και τις πλατείες! Εκεί οι πλατείες και οι δρόμοι περνούσαν στους δήμους, στο Ελληνικό θα μείνουν στον ιδιώτη.

Στη σχέδιο νόμου εκατοντάδες στρέμματα κοινόχρηστου αιγιαλού έχουν εξαφανιστεί από το διάγραμμα διανομής, τα ρέματα έχουν εξαφανιστεί, ο μεγάλος διαμπερής πεζόδρομος-βουλεβάρτο που συνέδεε τις γειτονιές ανατολικά με την παραλία εξαφανίστηκε, δεν διασχίζει το πάρκο. Η έξοδος του πάρκου στη θάλασσα εξαφανίστηκε. Οι εκτάσεις κοινωνικής ανταπόδοσης επίσης αγνοούνται, εκεί όπου θα μπορούσαν να μεταφερθούν κοινωφελείς χρήσεις όπως προέβλεψε ο νόμος του 2016. Ο μεγάλος παράκτιος πεζόδρομος του Αγίου Κοσμά δεν υπάρχει στο σχέδιο νόμου ούτε στο διάγραμμα διανομής. Η ελεύθερη και αδόμητη ακτή κολύμβησης -το 1 χιλιόμετρο- μειώθηκε σε 250 μέτρα. Έτσι από 3 συνολικά χιλιόμετρα ακτής φτάσαμε σε αυτό το υπόλειμμα. Η Μαρίνα μετατρέπεται σε πλήρως ιδιωτική μαρίνα του Καζίνο. Η γειτονιά του Αγίου Κοσμά μετατρέπεται σε gated community.

Και όλο αυτό εν μέρει ή εν συνόλω περιφράσσεται -όχι για λόγους εργοταξιακούς (σελ.346 του σχεδίου νόμου) αλλά για όρους λειτουργικούς (σελ.352 ο.π.). Αν επρόκειτο για τις περιφράξεις που προβλέπει ο ΝΟΚ τότε δεν υπήρχε λόγος να γίνει αναφορά. Θα κατασκευάζονταν ως ο νόμος ορίζει. Αντιθέτως προσδιορίζεται ότι θα γίνουν περιφράξεις «κατά παρέκκλιση κάθε άλλης διάταξης» και ειδικότερα «επιτρέπεται η κατασκευή περιφράξεων για διαχωρισμό δραστηριοτήτων και λειτουργιών, ακόμα και εντός του ίδιου γηπέδου, κατά παρέκκλιση κάθε άλλης διάταξης». Επιπλέον, «για την οριοθέτηση του Μητροπολιτικού Πόλου Ελληνικού – Αγίου Κοσμά επιτρέπεται η κατασκευή περίφραξης περιμετρικά της συνολικής έκτασης κατά παρέκκλιση κάθε άλλης διάταξης».

Η υπόλοιπη πόλη, οι γειτονιές του Άνω Ελληνικού, της Αργυρούπολης, του Αλίμου και της Γλυφάδας όπως και οι κάτοικοι της Αθήνας αποκλείονται από τη θάλασσα, το πάρκο και από το οικόπεδο εν γένει. Θα έχουν πρόσβαση μόνο στα έξι (ναι, έξι!) Mall της λεωφόρου Βουλιαγμένης. Τελειώνοντας, το παρόν διάγραμμα διανομής θα μπορούσε να έχει υπάρξει από το 2014. Το 2016 ήταν υπερώριμο -όμως δεν κατατίθετο διότι δεν θα ψηφιζόταν ούτε μισό του άρθρο. Οι επενδυτές καθυστερούσαν τις μελέτες, τη διανομή, τα απαραίτητα. Για να οργανωθεί όλο αυτό το πλιάτσικο απαιτήθηκαν τελικά 10 φωτογραφικές νομοθετικές ρυθμίσεις καθώς έπρεπε να ξηλωθεί όλο το θεσμικό πλαίσιο της πολεοδομικής νομοθεσίας, του δικαίου της δημόσιας ιδιοκτησίας και των κοινοχρήστων πραγμάτων. Το 2016-2017 οργανώθηκε παρά τις ρήτρες του Μνημονίου ένα πλαίσιο προστασίας του Δημοσίου με σημαντικές εξασφαλίσεις. Τώρα αυτό διαλύεται.

Ας θυμηθούμε γελώντας ότι τότε, καθυστέρησε για 15 μέρες το ΚΑΣ να λάβει μία απόφαση για το Ελληνικό και ξεσηκώθηκαν οι σημερινοί υπουργοί και τα κανάλια τους διότι «οι μπουλντόζες είχαν βάλει μπρος» και το Συμβούλιο τις εμπόδιζε να μπουν στο εργοτάξιο να χτίσουν. Τελικά επτά χρόνια μετά βλέπουμε μόνο ένα Καζίνο σε ψηφιακή μακέτα που δεν θα ήταν ανεκτό σε καμιά ευρωπαϊκή πόλη. Και ένα Mall.

Το Εργαστήριο Αστικού Περιβάλλοντος ΕΜΠ με τους Δήμους Ελληνικού-Αργυρούπολης, Γλυφάδας και Αλίμου είχαν προτείνει το 2010 ένα βιώσιμο σχέδιο και αυτό απορρίφθηκε. O καθηγητής Σπύρος Πολλάλης επικεφαλής της «Ελληνικόν Α.Ε.» το 2013, είχε προτείνει επίσης ένα βιώσιμο σχέδιο και αυτό απορρίφθηκε. Τον παραίτησαν για αυτό τον λόγο. Με την επιτροπή διαπραγμάτευσης του 2016-2017 επιχειρήσαμε να το επαναφέρουμε εξασφαλίζοντας τον δημόσιο χαρακτήρα, το Αθλητικό Κέντρο Αγίου Κοσμά, το ανοικτό Μητροπολιτικό Πάρκο και το πράσινο στο μισό της έκτασης, και την ακτή. Αποτέλεσμα αυτής της διαπραγμάτευσης ήταν ο νόμος του 2016. Τώρα αυτός ξηλώνεται. Επιστρέφουμε στο σημείο μηδέν.

Πέρα από όλα αυτά, ούτε ο συγκεκριμένος ούτε κανείς ιδιώτης επενδυτής διεθνής ή τοπικός έχει τη δυνατότητα να αναλάβει τέτοιο project. Η υπόθεση δείχνει ήδη που πηγαίνει: δανεισμοί, αποχωρήσεις επενδυτών -πάνε οι Κινέζοι, πάνε και οι Άραβες. Το ενδιαφέρον είναι ότι έφυγαν όχι επί ΣΥΡΙΖΑ αλλά επί Νέας Δημοκρατίας. Τότε έδειξε προς τα που πάει η επένδυση. Η κατάληξη θα είναι μία επ’ άπειρον «αντιπαροχή» στην καλύτερη περίπτωση: ένα Mall εδώ, πέντε επαύλεις εκεί, ίσως ένα Καζίνο κάποτε. Στη χειρότερη μία χρεοκοπία. Και γύρω από αυτά 5.000 στρέμματα που τις επόμενες δεκαετίες θα συνεχίσουν να είναι ένα απροσπέλαστο brownfield».

Πηγή : https://www.facebook.com/photo/?fbid=4168662339869346&set=a.115107135224907

_____________________________________

Τελικά η «επένδυση» φαίνεται ότι θα  καταλήξει σε ένα ακόμα σκάνδαλο, και μάλιστα τεραστίων διαστάσεων. Η Lamda, αντί να αποδώσει το επενδυτικό έργο ως ένα ενιαίο σύνολο ως όφειλε, κατακερματίζει το μεγαλύτερο παραθαλάσσιο οικόπεδο της Ευρώπης σε οικόπεδα προς πώληση, με τιμή περίπου 7 εκατομμύριων το καθένα.

Στην ανοιχτή επιστολή του προς τον ΣΔΟΕ ο Γιώργος Αναματερός -Πολιτικός μηχανικός του Πανεπιστημίου της Λιέγης, ένας εκ των δυο πραγματογνώμων ο οποίος είχε ορισθεί από τον αρμόδιο εισαγγελέα Γ. Δραγάτση το 2014- επιστολή η οποία δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα των Συντακτών, καταγγέλλει, ανάμεσα στα άλλα, ότι το Δημόσιο οφείλει σήμερα να εισπράξει για το χώρο του πρώην αεροδρομίου ποσό 2,5 έως 3,7 φορές μεγαλύτερο! 

Θα ενδιαφερθεί άραγε κανείς να προστατεύσει τα δικαιώματα του δημοσίου σε μια περίοδο που το δημόσιο χρέος της χώρας συνεχώς αυξάνει; Το θέμα του τιμήματος έτσι κι’ αλλιώς ανοίγει και πάλι όσο και αν οι λεγόμενοι επενδυτές και οι υποστηρικτές τους, οι οποίοι ευαγγελίζονται την «Αθηναϊκή Ριβιέρα» δεν το θέλουν.  

Η επιλογή οικοπεδοποιήσης του Ελληνικού 

ανοίγει ξανά το θέμα της τιμής του

Η Εφημερίδα των Συντακτών ασχολήθηκε εκτεταμένα, και μάλιστα με πρωτοσέλιδο της, με το θέμα της οικοπεδοποίησης και του οικονομικού τιμήματος του Ελληνικού. Παραθέτουμε ένα τμήμα του άρθρου του Γιάννη  Κιμπουρόπουλου: 

«Δεν είναι ακόμη σαφές αν η αλλαγή “επιχειρηματικού μοντέλου” είναι ένα πείραμα για τη ριζική αλλαγή σχεδίου στο σύνολο της αστικής ανάπλασης των 9.000 κατοικιών που προβλέπονται συνολικά. Δεν είναι, άλλωστε, η πρώτη μονομερής αλλαγή σχεδίου, που αντιφάσκει με τους όρους τής πολλαπλά τροποποιούμενης εδώ δέκα χρόνια σύμβασης με το Δημόσιο. Για παράδειγμα, η αρχική πρόβλεψη μιλούσε για 2.000 κατοικίες, ενώ η ανάπτυξη του συγκροτήματος του καζίνο είναι άγνωστο πώς ακριβώς θα γίνει (ξεχάστε τις... Καρυάτιδες του Inspire Athens), τώρα που η Mohegan έχει φύγει από την εικόνα, η ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ υποτίθεται ότι έχει πάρει το project πάνω της και το παζάρι με τη Hard Rock για να μπει στο επενδυτικό σχήμα δεν φαίνεται να έχει καταλήξει κάπου.

Ωστόσο, πέρα από τα ερωτήματα για το αν όλες αυτές οι μονομερείς αλλαγές σχεδίων κατά πώς βολεύει τον «εθνικό επενδυτή» είναι συμβατές με τους όρους της σύμβασης, από την... οικοπεδοποίηση του Ελληνικού προκύπτει μείζον θέμα για αν το τίμημα των 914 εκατ. ευρώ (ή 600 εκατ. σε τρέχουσες τιμές) καλύπτει στοιχειωδώς τα συμφέροντα του Δημοσίου, έστω και ως απλού πωλητή ακινήτων. Διότι η εκτίμηση της εμπορικής αξίας του ακινήτου των 6,2 εκατ. τετραγωνικών μέτρων και του ελάχιστου τιμήματος που όφειλε να απαιτήσει το Δημόσιο βασίστηκε στην παραδοχή ότι ο επενδυτής παραδίδει πλήρες έργο αστικής και οικιστικής ανάπλασης, με τα κτίρια, τις υποδομές, τους κοινόχρηστους χώρους και το πράσινο και δεν πουλάει οικόπεδα».

Πηγή: https://www.efsyn.gr/oikonomia/elliniki-oikonomia/331990_i-epilogi-oikopedopoiisis-toy-ellinikoy-anoigei-xana-thema-tis

.

 

Ρωτώντας τα κλέφτικα για την ιστορία

Η «Στάση στο Καλαμάκι» και η δημοτικη Κίνηση «ΑΝΩ-ΚΑΤΩ στο Καλαμάκι» συνδιοργάνωσαν στις 18/5/2021 διαδικτυακή εκδήλωση με θέμα «Το κλέφτικο τραγούδι και η Επανάσταση του 1821». Ομιλητές στην εκδήλωση ήταν ο Νίκος Θεοτοκάς, ιστορικός, καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και ο Παντελής Μπουκάλας, ποιητής, συγγραφέας και δημοσιογράφος. Τη συζήτηση συντόνισε ο Νίκος Ξυδάκης, δημοσιογράφος, πρώην βουλευτής και υπουργός Πολιτισμού, διευθυντής σήμερα του Ρ/Σ «105,5 Στο Κόκκινο». Η εκδήλωση ήταν αφιερωμένη στον Σπύρο Ασδραχά. Η εφημεριδα «η Εποχή» στο φύλλο της 8-9 Ιανουαρίου 2022 έκανε αφιέρωμα σε αυτήν την εκδήλωσή μας και δημοσίευσε τα κείμενα των ομιλιών των «δύο διανοούμενων των γνώσεων και της επιμονής» όπως μας τους παρουσιάζει. Την ευχαριστούμε πολύ και τα αναδημοσιεύουμε για όσες και όσους ενδιαφέρονται. Στο τέλος του κειμένου μπορείτε να βρείτε όλους τους σχετικούς συνδέσμους.

______________________________________________

Ρωτώντας τα κλέφτικα για την ιστορία, του Παντελή Μπουκάλα

Η ιστορία του κλέφτικου συνδέεται οπωσδήποτε με το ακριτικό τραγούδι, κρατάει από εκεί. Για το ακριτικό οι πρώτες πληροφορίες που έχουμε είναι από τον επίσκοπο Καισαρείας Αρέθα, μαθητή του Πατριάρχη Φωτίου. Είχε την εξαιρετική ιδέα, στις αρχές του 10ου αιώνα, να δώσει εντολή να τα καταγράψουν, χρηματοδοτώντας μάλιστα το εγχείρημα από την τσέπη του.

Ο Αρέθας, λοιπόν, αναφέρεται στους Παφλαγόνες αγύρτες που παίζοντας ένα όργανο γυρνάνε από χωρίου εις χωρίον, στα ταπεινά μέρη κάθε πόλης, και παίζουν τραγούδια, πάντα έναντι οβολού. Δεν θέλανε δηλαδή να ζητιανεύουν, θέλανε να δίνουν το τραγούδι τους και έναντι του τραγουδιού τους να έχουν ένα κομμάτι ψωμί. Αν τους έδιναν και κάποιο κέρμα, ακόμα καλύτερα. Συμβαίνει αυτό ανέκαθεν με την ποίηση, και σε επίπεδο κορυφαίων ποιητών. Ας θυμηθούμε τον Σιμωνίδη τον Κείο και τον Πίνδαρο, που έγραφαν επί πληρωμή, επί παραγγελία. Μολαταύτα ο Πίνδαρος επιτίθεται στον Σιμωνίδη και τον καυτηριάζει επειδή πληρώνεται για να γράφει. Ωραίοι αυτοί οι καβγάδες. Μακάρι να είχαμε καβγά και για τα 200 χρόνια, δηλαδή τι στην πραγματικότητα εορτάζουμε, τι θα θέλαμε να γιορτάσουμε καλύτερα, τι δεν θα θέλαμε να γιορτάσουμε έτσι όπως ήδη γιορτάζεται. Το «Ας κρατήσουν οι χοροί» δεν είναι ο καλύτερος τρόπος για να γιορτάσουμε. Και πρώτα-πρώτα, θα ’πρεπε να θυμόμαστε ότι στα χρόνια της Τουρκοκρατίας η επίσημη Εκκλησία δεν επέτρεπε τα τραγούδια των Ελλήνων, δηλαδή τα δημοτικά τραγούδια, της αγάπης κυρίως. Ούτε τα λαϊκά μουσικά όργανα τα εκτιμούσε, τα αναθεμάτιζε σαν όργανα του Σατανά. Τα τραγούδια τα απαγόρευε και τα καταριόταν σαν πορνικά. Αυτό, πάντως, δεν πρέπει να μας οδηγήσει στο να μηδενίσουμε εντελώς τον ρόλο των κληρικών στην Επανάσταση, και ιδίως του κατώτερου κλήρου.

Εθνοποιητική «εκκαθάριση»

Το κλέφτικο δεν μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε σαν αποκλειστική πηγή για να αντλήσουμε στοιχεία ιστορίας. Δεν μας περιγράφει παρά περιστατικά ακρότατου ηρωισμού, συχνά θανάσιμου, όταν πεθαίνει ο ήρωας και δίνει τη στερνή παραγγελιά του, να μην αφήσουν οι σύντροφοί του να πάρουν το κεφάλι του οι Τούρκοι και το πομπέψουν. Η πρώτη καταγραφή κλέφτικου έγινε το 1694, μια πολύ βιαστική καταγραφή από έναν Κερκυραίο νοτάριο ενός τραγουδιού για κάποιον αρχικλέφτη-αρχικαπετάνιο ονόματι Νάννο, που βγήκε στα βουνά «και παλικάρια μάζωνε Βουργάρους κι Αρβανίτες». Αυτό το τραγούδι είχε και μιαν ολόκληρη εκδοτική περιπέτεια, αφού οι περισσότεροι εκδότες αντί της παραλλαγής με τους Βούλγαρους και τους Αρβανίτες, προτιμούν την εκδοχή που ο Νάννος μαζεύει «κλέφτες και παλικάρια», ουδέτερα, ή «Μοραϊτόπουλα». Πάντα όταν μιλάμε για το δημοτικό τραγούδι, και κατεξοχήν για το κλέφτικο, πρέπει να έχουμε υπόψη μας και τη νόθευσή του, η οποία δεν είναι τυχαία, δεν είναι ασήμαντη. Είναι καθαρά ιδεολογική και εθνοποιητική. Τα τραγούδια υποχρεώθηκαν να ανταποκρίνονται στην «κανονική» εθνική αφήγηση, την επίσημη, να συμφωνούν απολύτως μαζί της. Έτσι, τα κλέφτικα με αναφορές σε εθνικά ή θρησκευτικά μεικτές κλέφτικες ομάδες παραμερίστηκαν, αποσιωπήθηκαν ή καθαρίστηκαν.

Ο ήρωας του κλέφτικου τραγουδιού δεν είναι σε καμιά περίπτωση ο ήρωας του ακριτικού, γιατί δεν έχει υπερφυσικές δυνατότητες. Κάνα δυο τραγούδια ξεφεύγουν. Όποιος περιμένει να βρει στα κλέφτικα τραγούδια διακηρύξεις απελευθέρωσης του έθνους, του γένους, του λαού, της φυλής, δεν θα βρει. Αν είναι προετοιμασμένος από το σχολείο, από την εκκλησία, από τον στρατό, από τις εφημερίδες και τα λοιπά ΜΜΕ ότι εκεί θα βρει την καρδιά της Ρωμιοσύνης, θα την βρει, αλλά θα βρει την ατομική καρδιά, την ατομική ψυχή του γενναίου, του λεβέντη, ο οποίος βρίσκεται πάντα σε πολύ δυσχερή θέση σε σχέση με τον αντίμαχο, που δεν είναι αποκλειστικά ο Τούρκος δυνάστης, μπορεί να είναι και ο Έλληνας πρόκριτος. Το κλέφτικο τραγούδι μπορεί να ιστορεί απλώς μια επιχείρηση να πάνε να κλέψουνε της Νικολούς τα σπίτια. Η Νικολού είναι Ελληνίδα βέβαια. Ο αντίμαχος, λοιπόν, του κλέφτη δεν είναι πάντα ο Τούρκος. Μπορεί να είναι και ο αρματολός που σε καταδιώκει όταν είσαι κλέφτης, και που αργότερα ενδέχεται να τον καταδιώξεις εσύ, αν αλλάξουν οι ρόλοι σας, όπως συνέβαινε συχνά.

Η συνολική ελευθερία και η πατρίδα

Μην περιμένουμε να βρούμε κήρυγμα εθνικής ελευθερίας στα κλέφτικα. Ο σκοπός είναι η ατομική ελευθερία από τον ζυγό και η ελευθερία της κλέφτικης ομάδας, η οποία δεν είναι πάντα αμιγώς ελληνική, ας το ξαναπούμε. Στα κλέφτικα μπουλούκια υπάρχουν και Αρβανίτες, έχουμε αρκετές μαρτυρίες περιηγητών. Υπάρχουν και Τούρκοι, οι οποίοι διώχθηκαν από τη δική τους εξουσία για τον έναν ή τον άλλο λόγο και χρειάστηκε να βγούνε στα βουνά. Στις κλέφτικες ομάδες μετέχουν κυρίως αγροτοποιμένες, που ανεβαίνουν στα βουνά, διότι δεν αντέχουν άλλο. Δεν αντέχουν άλλο τη φτώχεια, την ανελευθερία, τη σκλαβιά, τα χαράτσια.

Αφού, λοιπόν, στα τραγούδια δεν υπάρχει αίτημα ομαδικής, συνολικής ελευθερίας, δεν υπάρχει και κατονομασία της πατρίδας. Τη λέξη πατρίδα δεν την βρίσκουμε καμία φορά σε κλέφτικο τραγούδι. Αρχίζουμε να την συναντάμε στα τραγούδια που δημιουργούνται μέσα στην Επανάσταση, για να περιγράψουν επεισόδια του Αγώνα, πολιορκίες πόλεων, ηρωικές στιγμές και θανάτους. Αλλά το κύριο θέμα παραμένει ο θάνατος, του Καραϊσκάκη, του Μπότσαρη, του Διάκου, του Ανδρούτσου. Και δεν την συναντάμε μόνο σε τραγούδια που φτιάχνει ο Μακρυγιάννης τη λέξη πατρίδα, αλλά και σε τραγούδια άγνωστων, ανώνυμων λαϊκών ποιητών. Γιατί έχει αρχίσει να γίνεται η συζήτηση μέσα στην Επανάσταση τι είναι αυτό ακριβώς που θέλουμε. Δεν θέλουμε πια το τσιφλίκι του ο καθένας, το αρματολίκι του ο καθένας. Θέλουμε να φτιάξουμε πατρίδα. Θέλουμε έναν τόπο που να τον πούμε πατρίδα.

Οι παραλλαγές, διασφάλιση της αυθεντικότητας

Να πω εδώ λίγα λόγια για τη νοθεία του κλέφτικου τραγουδιού, που επιχειρήθηκε από αρκετά νωρίς. Λέμε ότι τα δημοτικά τραγούδια είναι το γνησιότερο κάτοπτρο της ελληνικής φυλής. Είναι ένας ορισμός του Νικόλαου Πολίτη, στον οποίο με το πέρασμα των δεκαετιών έχουμε υποκλιθεί όλοι. Όμως, για να είναι γνήσιος αυτός ο καθρέφτης, για να είναι αυθεντικό το απείκασμα πάνω στον καθρέφτη, πρέπει να δούμε ότι ο καθρέφτης έχει τις ραγισματιές του σχεδόν από την αρχή. Δεν μας έχουν παραδοθεί στην αυθεντική, γνήσια μορφή τους όλα τα κείμενα από αυτούς που τα κατέγραψαν. Επιχειρήθηκε ο ευπρεπισμός τους, όχι μόνο γλωσσικός.

Τα περισσότερα τραγούδια τα διαθέτουμε σε παραλλαγές. Όσο περισσότερες είναι οι παραλλαγές ενός τραγουδιού, τόσο μεγαλύτερη είναι η βεβαιότητά μας ότι είναι αυθεντικό. Αν είναι σε μία και μόνη, αρχίζουμε να υποψιαζόμαστε ότι ίσως το χέρι κάποιου λογίου έφτιαξε κατιτίς λαϊκότροπο. Αν είναι δύο οι παραλλαγές από δύο διαφορετικές περιοχές της Ελλάδας, τότε ναι, αρχίζουμε και λέμε ότι είναι αυθεντικό το τραγούδι, μεταδόθηκε από τόπο σε τόπο και πιθανόν αναπλάστηκε. Πώς μεταδίδονταν τα κλέφτικα τραγούδια, πώς κυκλοφορούσαν; Ξέρουμε από τους περιηγητές ότι τα τραγουδάγανε και οι κλέφτες πάνω στο βουνό πριν από τη μάχη ή μετά, πίνοντας ρούμι, ρακί και κρασί. Αρκετοί καπεταναίοι είχαν την προσωπική τους κομπανία. Εκτός από τον προσωπικό τους γραμματέα, μπορούμε να υποθέσουμε ότι είχαν και τον προσωπικό τους στιχοδημιουργό ή τραγουδιστή.

Έφτιαχνε άραγε ο ίδιος ο καπετάνιος τραγούδια; Υπάρχουν τρεις-τέσσερις που ξέρουμε ότι φτιάξανε. Ένα όλο κι όλο έχει φτιάξει ο Κολοκοτρώνης, γιατί το χρειάστηκε για να εγκαρδιώσει τα παλικάρια του σε προεπαναστατική περίοδο, για να επιτεθούν σε ένα πολύ μεγάλο τούρκικο στράτευμα που έσερνε Έλληνες αιχμαλώτους.

Τραγούδια έφτιαχνε και ο Μακρυγιάννης. Είναι χαρακτηριστικό ότι αυτό που έφτιαξε για τον θάνατο του Καραϊσκάκη, είναι σαν να περνάει σε στίχους όσα έχει γράψει στα Απομνημονεύματά του. Γι’ αυτό μπορούμε εν μέρει να χρησιμοποιήσουμε τα δημοτικά τραγούδια και σαν ιστορική πηγή, αλλά μόνο επικουρικά και πάντα σε συσχετισμό με μιαν άλλη γραπτή πηγή. Ο Μακρυγιάννης είχε το ταλέντο, ακριβώς ό,τι έγραψε στα Απομνημονεύματα τα στιχούργησε σε ένα αρκετά εκτενές μοιρολόι, ηρωικό μοιρολόι να το πω, για τον θάνατο του Καραϊσκάκη. Ένας άλλος που έφτιαχνε τραγούδια ήταν ο Θοδωράκης Γρίβας. Και γελάμε πάντα όταν οι ακροδεξιοί και οι βασιλόφρονες εν Ελλάδι τραγουδάνε το «Γρίβα μ’ σε θέλει ο βασιλιάς», νομίζοντας ότι εννοείται ο Διγενής Γρίβας. Αλλά το τραγούδι μιλάει για τον Θεόδωρο Γρίβα. Και η απάντηση για τον βασιλιά είναι η μόνη που θα μπορούσε να δώσει ο Γρίβας: «Τι να με θέλει ο κερατάς». Να πω παρεμπιπτόντως ότι η γλώσσα των δημοτικών τραγουδιών, και κατεξοχήν των κλέφτικων, είναι απολύτως απελευθερωμένη, δεν ντρέπεται, δεν ορρωδεί προ ουδενός.

Οι καπεταναίοι, οι «γνωστοί ποιητές δημοτικών ασμάτων», όπως τους λέει ο Νικόλαος Πολίτης, έφτιαχναν τραγούδια ανασχηματίζοντας το δεδομένο υλικό, διότι δεν υπήρχε ιδιοκτησία. Ο άνθρωπος που έφτιαχνε το τραγούδι σε κάποιο χωριό ή πάνω στο βουνό μπορεί να ήταν λίγο πιο γραμματιζούμενος από τους άλλους. Έθετε τους στίχους του στη δοκιμασία της παρέας, που μπορεί να ’τανε το επόμενο πανηγύρι ή λίγο πριν από τη μάχη, και το τραγουδούσαν ξανά και ξανά, δουλεύοντάς το συνεχώς. Τα κλέφτικα τα φτιάχνανε άντρες. Τα υπόλοιπα τραγούδια σε πολύ μεγάλο ποσοστό τα συνέθεταν οι γυναίκες. Αλλωστε, κατά τον Στίλπωνα Κυριακίδη, το δημοτικό τραγούδι είναι το βασίλειο των γυναικών. Ούτε μοιρολόγια φτιάχνανε οι άντρες, ούτε της ξενιτιάς, ούτε νανουρίσματα, ούτε πολλά ερωτικά. Οι γυναίκες τα φτιάχνανε και τα ερωτικά και τα υιοθετούσαν οι άντρες. Άλλαζαν απλώς το γένος.

Ποιοι ζουν στον κόσμο των κλέφτικων

Αν θυμηθούμε τι γράφει ο Μακρυγιάννης για τον Κατσαντώνη, δηλαδή ότι πολλοί Έλληνες τον φοβόντουσαν περισσότερο και από τους Τούρκους, θα καταλάβουμε ότι οι κλέφτικες ομάδες δεν ήταν πάντα αγαπητές στον ελληνικό πληθυσμό. Ο Κολοκοτρώνης στη Διήγηση συμβάντων της ελληνικής φυλής, περιγράφει εξαιρετικά το κυνήγι που υπέστησαν οι κλέφτες, στα προεπαναστατικά χρόνια, το 1805, μετά τον αφορισμό τους από τον Πατριάρχη, όταν πήγαιναν στα χωριά να ζητήσουν τρόφιμα ή να μπαρούτι. Τους έπαιρναν στο κυνήγι ή προλάβαιναν να ειδοποιήσουν τους Τούρκους. Χαρακτηριστικό, λοιπόν, είναι ένα τραγούδι για το κυνήγι των Κολοκοτρωναίων, που δεν θα το ακούσουμε να τραγουδιέται ποτέ ολόκληρο, γιατί είναι τραγούδι προδοσίας. Το 1806 ένα κομμάτι της οικογένειας των Κολοκοτρωναίων, ο Γιαννάκης, ο αδελφός του Θοδωράκη, που είχε και το παρατσούκλι Ζορμπάς, μαζί και ένας ξάδερφός του, ο Γιώργος, και άλλοι συγγενείς τους καταφεύγουν στο μοναστήρι της Αιμυαλούς, που υπάρχει ακόμη. Ο καλόγερος στον οποίο καταφεύγουν οι κλέφτες, τους δίνει να φάνε, τους δίνει να πιουν, αλλά τρομαγμένος έσπευσε στην Τουρκιά και τους κατέδωσε. Ήρθαν οι Τούρκοι και τους πολιόρκησαν, είχαμε σκοτωμό των Κολοκοτρωναίων, αλλά σκοτωμό και του καλόγερου.

Στα καθαυτό δημοτικά τραγούδια, αναφορά σε μυθολογικά πρόσωπα ή σε ιστορικά πρόσωπα της αρχαιότητας, βρίσκει κανείς μόνο σε ένα τραγούδι που φτιάχτηκε το 1826 κατά την πολιορκία στο μοναστήρι του Διρού στην Πελοπόννησο. Εκεί γίνεται έκκληση στα Σπαρτιατόγονα, έτσι αποκαλούνται οι νέοι κάτοικοι της περιοχής, οι Έλληνες της περιοχής, απόγονοι των Σπαρτιατών δηλαδή, να πολεμήσουν γενναία σαν τις Αμαζόνες, γιατί μετέχουν και γυναίκες στη μάχη. Σε άλλο δημοτικό δεν συναντάμε τέτοιες αναφορές. Πώς θα μπορούσε άλλωστε να υπάρχουν; Αυτοί που φτιάχνουν τα τραγούδια είναι απλοί άνθρωποι. Μπορεί να είναι τσοπάνηδες ή στοιχειωδώς γραμματιζούμενοι, που έχουν μια τεράστια παρακαταθήκη ήχων και στίχων στην κεφαλή τους και αναπλάθουν διαρκώς τα τραγούδια.

Έχουμε εδώ τη βοήθεια του Θοδωρή Κολοκοτρώνη, που μας λέει ότι τα τραγούδια «τα έφτιαχναν οι στραβοί με τες λύρες», και αυτό μας πάει πάρα πολύ μακριά, στους τυφλούς αοιδούς. Ξέρουμε ότι ο Όμηρος ήταν ή λέμε ότι ήταν τυφλός αοιδός, αλλά τυφλούς αοιδούς συναντάμε στη φιλολογία ή την παραφιλολογία και άλλων λαών, και γειτονικών μας, όπως οι Σέρβοι, αλλά και μακρινών.

Το άλλο που είπε ο Θοδωράκης Κολοκοτρώνης είναι ότι τα τραγούδια, και προφανώς αναφέρεται στα κλέφτικα, είναι «στρατιωτικές φημερίδες». Με δυο λέξεις όλες κι όλες, είναι σαν να πιάνει το μεδούλι τού τι είναι τα δημοτικά τραγούδια. Στρατιωτικές εφημερίδες, επειδή ιστορούν μάχες, ένδοξες μάχες, ένδοξους θανάτους. Και τις ιστορούν με τον λιτότερο τρόπο, σαν ρεπορτάζ εφημερίδων. Δεν ενδίδουν πάρα πολύ σπάνια στον λυρισμό, είναι μια εικόνα όλη κι όλη το καθένα.

Τα πολλαπλά μηνύματα των κλέφτικων

Γιατί, λοιπόν, τρελάθηκε με τα δημοτικά τραγούδια ο Σολωμός, και ειδικά με τα κλέφτικα, και έλεγε στους μαθητές του, στους γνωρίμους, του να σπεύσουν στον λαό και να συγκεντρώσουν τα δημοτικά τραγούδια, γιατί θα αρχίσουν να χάνονται; Διότι είχε ήδη αρχίσει να καταλαβαίνει ότι και η Ελλάδα θα μπει σταδιακά σε έναν γραπτό πολιτισμό. Οι ποιμένες θα πάψουν να είναι τόσο πολύ ποιμένες, θα αρχίσουνε να κατηφορίζουν από τα βουνά. Ελπίζανε όλοι ότι θα φτιάξουμε κράτος, που σημαίνει ότι θα φτιάξουμε σχολεία, θα διδάξουμε γραφή και ανάγνωση, τα τραγούδια θα αποτυπωθούν πια σε κάποιες σελίδες και οι παλιές γενιές που τα τραγουδούσαν θα χάνονταν σιγά σιγά ή θα ξεχνούν. Το κακό με τα δημοτικά μας τραγούδα είναι ότι δεν ξέρουμε πώς τραγουδιόντουσαν τα περισσότερα, διότι δεν καταγραφόταν η μουσική.

Η εικόνα που έχουμε, ότι στις Εκλογές ο Νικόλαος Πολίτης παραδίδει το αυθεντικό κείμενο, είναι λαθεμένη, κι αυτό έχει επισημανθεί πολύ πολύ νωρίς. Αυτή τη νοθεία, λοιπόν, του δημοτικού τραγουδιού, που την βλέπουμε κυρίως εστιασμένη στο κλέφτικο, την βλέπουμε να είναι καταρχάς στο επίπεδο της γλώσσας, κάποιος ευπρεπισμός που γίνεται ουδέτερος και ανούσιος. Επικίνδυνος είναι όταν αρχίζει να εντάσσει τραγούδια λογίων στο σώμα των γνήσιων δημοτικών. Αυτό έγινε για παράδειγμα με το πασίγνωστο τραγούδι που γενιές γενιών Ελληνόπουλα το διδαχτήκαμε: «Μάνα, σου λέω δεν μπορώ τους Τούρκους να δουλεύω». Είναι ένα ωραίο ποίημα, αλλά είναι δημιούργημα ενός λογίου. Το έφτιαξε ο Παύλος Λάμπρος, πατέρας του Σπυρίδωνος Λάμπρου, πρωθυπουργού της Ελλάδας κάποια στιγμή. Ο Παύλος ήταν λόγιος και έφτιαξε το τραγούδι αυτό έχοντας κάποια άλλα δημοτικά στη μνήμη του. Ο Νικόλαος Πολίτης στις Εκλογές εξηγεί γιατί δεν θα μπορούσε να είναι δημοτικό αυτό το τραγούδι, διότι ο απλός λαός δεν ξέρει το ρήμα δουλεύω με την έννοια τού «είμαι υπόδουλος». Το ξέρει μόνο με την έννοια «εργάζομαι».

Ένα άλλο πείραγμα, μου φαίνεται πιο βαρύ, έγινε σ΄ ένα πολύ όμορφο τραγούδι που επίσης το διδασκόμαστε, με την παραγγελιά της μάνας: «Βασίλη, κάτσε φρόνιμα να γίνεις νοικοκύρης». Ίσως σε αυτό το τραγούδι βασιζότανε ο Λάμπρος για να φτιάξει το δικό του. Ο Βασίλης όμως δεν θέλει να κάτσει φρόνιμα να γίνει νοικοκύρης. Γιατί δεν θέλει να γίνει «σκλάβος των Τουρκών, κοπέλι των γερόντων», έτσι είναι η πρώτη καταγραφή του τραγουδιού.

Ο Ζαμπέλιος, λοιπόν, το 1852 δημοσιεύει το τραγούδι και το «δεν θέλω να γίνω σκλάβος των Τουρκών, κοπέλι των γερόντων» δεν το αφήνει έτσι, άθικτο, γιατί είναι ενοχλητικό για τον κοινό μύθο. Διαγράφει λοιπόν τους «γερόντους», τους κοτζαμπάσηδες, και στη θέση τους βάζει «τα σκυλιά», τους Τούρκους και πάλι. Αυτό μπορεί να ευνόησε την εθνική μας μυθολογία, δεν βοήθησε καθόλου όμως την εθνική μας αυτογνωσία.

Μπορούμε να μάθουμε πάρα πολλά από τα δημοτικά τραγούδια, αλλά ανάλογα με τα ερωτήματα που θα τους θέσουμε. Σ’ αυτά θα μας απαντήσουν με τον τρόπο τους, με την απλότητά τους, με τη σεμνότητά τους, με τις μετρημένες λέξεις τους, χωρίς φανφάρα. Δεν υπάρχει φανφάρα στο δημοτικό. Ο ήρωας είναι έτοιμος να χάσει τη ζωή του ένδοξα. Και όσο πιο κοντά ερχόμαστε στο ’21 τόσο πιο έτοιμος εμφανίζεται να την χάσει, διότι εννοεί τη ζωή του μόνο ελεύθερη. Αν δεν είναι ακέραιη, δηλαδή ελεύθερη, την θεωρεί ισότιμη του θανάτου. Αυτό είναι το μήνυμα τελικά των κλέφτικων τραγουδιών. Η ζωή μου είναι ακέραιη όταν είναι ελεύθερη, αλλιώς είναι ανάξια λόγου, δεν την ζω ούτε εγώ ούτε τα παιδιά μου ούτε οι φίλοι μου. Οπότε φτιάξτε μου ένα κιβούρι, ανοίξτε μου και ένα παράθυρο να μπαινοβγαίνουν τα πουλιά, της άνοιξης τ’ αηδόνια.

___________________________________________

Η αρχική εικόνα είναι ο πίνακας του Θεόφιλου Χατζημιχαήλ «Τα ελευθέρια», 1933

Πηγή: https://www.epohi.gr/article/41354/rotontas-ta-kleftika-gia-thn-istoria

Πηγή: https://www.epohi.gr/article/41353/pos-h-via-metraei-th-gh-h-pos-diamorfothhke-to-syllogiko-ypokeimeno-ths-epanastashs

Πώς η «βία μετράει τη γη» ή πώς διαμορφώθηκε το συλλογικό υποκείμενο της Επανάστασης

Η  «Στάση στο Καλαμάκι»  και η δημοτική  Κίνηση, το «ΑΝΩ-ΚΑΤΩ στο Καλαμάκι» συνδιοργάνωσαν στις 18/5/2021 διαδικτυακή εκδήλωση με θέμα «Το κλέφτικο τραγούδι και η Επανάσταση του 1821». Ομιλητές στην εκδήλωση ήταν ο Νίκος Θεοτοκάς, ιστορικός, καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και ο Παντελής Μπουκάλας, ποιητής, συγγραφέας και δημοσιογράφος. Τη συζήτηση συντόνισε ο Νίκος Ξυδάκης, δημοσιογράφος, πρώην βουλευτής και υπουργός Πολιτισμού, διευθυντής σήμερα του Ρ/Σ «105,5 Στο Κόκκινο». Η εκδήλωση ήταν αφιερωμένη στον Σπύρο Ασδραχά. Η εφημεριδα «η Εποχή» στο φύλλο της 8-9 Ιανουαρίου 2022 έκανε αφιέρωμα σε αυτήν την εκδήλωσή μας και δημοσίευσε τα κείμενα των ομιλιών των «δύο διανοούμενων των γνώσεων και της επιμονής» όπως μας τους παρουσιάζει. Την ευχαριστούμε πολύ και τα αναδημοσιεύουμε για όσες και όσους ενδιαφέρονται. Στο τέλος του κειμένου μπορείτε να βρείτε όλους τους σχετικούς συνδέσμους.

_______________________________________

Πώς η «βία μετράει τη γη» ή πώς διαμορφώθηκε το συλλογικό υποκείμενο της Επανάστασης, του Νίκου Θεοτοκά

Έχουμε μάθει κάτι λίγο για την ελληνική Επανάσταση από το σχολειό, τις δημόσιες αφηγήσεις ή το σινεμά, με αποτέλεσμα, εν τέλει, όταν μιλάμε για το ελληνικό Εικοσιένα, εκείνο που υπαγορεύει το πώς και το γιατί έγιναν τα πράγματα να μην είναι η γνώση αλλά οι ιδεολογίες. Χρειάστηκαν πολλά χρόνια και μόλις πριν από πολύ λίγα, μια δεκαετία, αρχίσαμε να καταλαβαίνουμε ότι το ελληνικό παράδειγμα εντάσσεται στη μεγάλη οικουμενική δύναμη των ανατροπών που σφράγισαν τη νεοτερικότητα σε όλον τον κόσμο. Και πως, επιτέλους, είναι ανάγκη να το δούμε ως γεγονός που, στη ρίζα του και στην καρδιά του, είναι αναπόσπαστο από τις μεγάλες ανατροπές που συμβαίνουν εκείνο τον καιρό, ρηγματώνοντας καθοριστικά ή γυρίζοντας ανάποδα τα παλιά βασίλεια, τις αυτοκρατορίες, τους κόσμους των αποικιών. Από την Ιβηρική χερσόνησο ως την κεντρική Ευρώπη και ως τη Βαλκανική, ή από τις εστίες των παλιών αυτοκρατοριών ως τις αποικίες τους, οι καινούργιες ιδέες ο διαφωτισμός και η γαλλική και η αμερικανική επανάσταση και τα φιλελεύθερα προτάγματα κινητοποιούν κοινωνικές διεργασίες που οι συνέπειες τους θα ανατρέψουν καθοριστικά, μερικές φορές και οριστικά την παραδοσιακή πολιτική και κοινωνική τάξη. Είναι η εποχή των επαναστάσεων, των μεγάλων ανατροπών, είναι η εποχή της έγερσης των εθνικισμών. Σήμερα πια αυτή η ιδέα της ευρωπαϊκής και διεθνούς διάστασης της ελληνικής επανάστασης μοιάζει να είναι κοινός τόπος. Θέλει, ωστόσο, πολύ κουβέντα αυτό το «κοινός τόπος» και θέλουν πολύ κουβέντα ο τρόπος με τον οποίον μελετάμε και τα τεκμήρια που προσκομίζουμε για τις σχέσεις ανάμεσα σε αυτές τις μεγάλες κινήσεις που σφράγισαν τη εποχή εκείνη.

Από την άλλη, καθώς ταμπουρωνόμαστε πίσω από αυτό το διεθνές ρεύμα των ανατροπών, ξεχνάμε ότι οι επαναστάσεις, οι οποίες πέρα από τις συγκυρίες μέσα από τις οποίες ξεσπούν, τις τοπικές περιφερειακές, τις διεθνείς, τα δίκτυα μέσω των οποίων διαχέονται και μεταμορφώνονται στον χώρο και στον χρόνο οι ιδέες, δεν γίνονται χωρίς πραγματικούς ανθρώπους. Δεν υπάρχουν, δηλαδή, επαναστάσεις χωρίς τα πρόσωπα και τα ανθρώπινα σύνολα που εμπλέκονται σε αυτές, χωρίς εκείνους τους πολλούς που τις οργάνωσαν και εκείνους τους πολύ περισσότερους που μπλέχτηκαν, συνειδητά ή αθέλητα, στις δίνες τους και κατέληξαν να γκρεμίσουν και να μετατοπίσουν τις δικές τους ζωές, τις προσδοκίες, τους κόσμους αλλά και τις ιδέες τους.

Συζητώντας για το ελληνικό Εικοσιένα χρειάζεται να έχουμε στο μυαλό μας ότι η οθωμανική αυτοκρατορία ήταν ένα σύστημα βασισμένο στη διαφορά των θρησκειών και στη βία και, ταυτόχρονα, ένα σύστημα με τεράστιες δυνατότητες ενσωμάτωσης. Χρειάζεται να βλέπουμε αυτήν την αχανή αυτοκρατορία και τις κτήσεις της στις μορφές που έχει ήδη αρχίσει να παίρνει από τα τέλη του 18ου αιώνα και του αρχόμενου 19ου. Να καταλάβουμε δηλαδή τις καθοριστικές αλλαγές που παράγουν, μεταξύ άλλων, ο εκχρηματισμός της φοροδοτικής υποχρέωσης των ραγιάδων, οι καταχρεώσεις των κοινοτήτων, χριστιανικών αλλά και μουσουλμανικών. Δεν είναι η ώρα, όμως, γι’ αυτές τις κουβέντες. Ο λόγος σήμερα είναι για τους κλέφτες. Και, μιας και μιλάμε σε μια εκδήλωση αφιερωμένη στον Σπύρο Ασδραχά, καλό θα ήταν να ξανασκεφτούμε αυτούς τους ανθρώπους που θα αναλάβουν τον πόλεμο στην επανάσταση με λίγο διαφορετικό τρόπο απ’ ό,τι μας τους έχει παρουσιάσει και κληροδοτήσει η εθνική μας ιστοριογραφία. Ας διαβάσω εδώ δυο λόγια από ένα κείμενο του Σπύρου Ασδραχά:

Η πανηγυρική ιστοριογραφία, που ταυτίζει τους κλεφτές με τους αρματολούς και τους επενδύει σε μια ιστορικά ύστερη εθνική ιδεολογία εκδηλώνεται με μια διχοτομική διάκριση αρματολών και κλεφτών, που πάλι η γνώση του περιγραφικού υλικού έρχεται να την απαμβλύνει επιλεκτικά. Κλέφτες που γίνονται αρματολοί, αρματολοί που γίνονται κλέφτες κλπ κλπ, χωρίς ωστόσο αυτή η εμπειρική γνώση να φτάνει στην διατύπωση ενός μοντέλου συμπεριφοράς.

Ας δοκιμάσουμε να ξαναδούμε αυτά τα φαινόμενα με τον τρόπο που ξεκίνησε να τα βάζει στην έρευνα ο Σπύρος Ασδραχάς. Έχουμε, ωστόσο, ένα μεγάλο πρόβλημα και μια δυσκολία για την κατανόηση του φαινομένου. Καθώς οι κλέφτες δεν μιλούν οι ίδιοι για τον εαυτό τους, τα τεκμήρια που διαθέτουμε είναι έμμεσα. Είναι τα τεκμήρια των οθωμανικών και των βενετικών αρχών, τα τεκμήρια των ανθρώπων που περνάνε από την Ελλάδα και γράφουν για τα πράγματα που βλέπουν, είναι τα τεκμήρια που αφορούν αλληλογραφίες, δικαστικές πράξεις ή καταδίκες. Υπάρχουν και δικά τους έγγραφα, που είναι λίγα, προς τις αρχές και τα οποία επίσης έχουν δικές τους διαμεσολαβήσεις. Πάνω σ’ αυτά δούλεψε ο νεαρός Σπύρος Ασδραχάς στο αρχείο της Λευκάδας.

Μιλώντας για τους αρματολούς και την Επανάσταση χρειάζεται να σκεφτούμε μια ιδέα που διατύπωσε ο Μαρξ στα περίφημα Grundrisse. Ότι, δηλαδή, κάθε ιστορική αλλαγή, πέρα από τη γενεαλογία της, μπορεί να παράγει η ίδια τα παρελθόν και το μέλλον της με τρόπους ρηξικέλευθους και τρόπους αστάθμητους. Οι άνθρωποι και τα ανθρώπινα σύνολα, καθώς εμπλέκονται στις διαδικασίες ανατροπών, αλλάζουν ριζικά. Οι επαναστάσεις φτιάχνουν οι ίδιες τους όρους της αναπαραγωγής τους και αφήνουν πίσω τους καθορισμούς του παλιού κόσμου, τους καθορισμούς των παλιών υποκειμένων. Οι επαναστάσεις διακόπτουν την ακίνητη ιστορία των νοοτροπιών και, όπως ξέρουμε επίσης, η μεγάλη διάρκεια κάποια στιγμή παίρνει την εκδίκησή της.

Φαινόμενα, λοιπόν, όπως ο κλεφταρματολισμός παίρνουν νέα χαρακτηριστικά στις πραγματικότητες της Επανάστασης και των δικτύων που την ετοιμάζουν. Το ίδιο γίνεται με το σύνολο των παραδοσιακών αυθεντιών, με τους τους πρόκριτους και τους άρχοντες χριστιανούς αλλά και με την ιεραρχία της τοπικής εκκλησίας.

Η επαγγελία της θείας πρόνοιας και το αδιανόητο

Για τη μελέτη του ’21 έχουμε διαθέσιμο ένα τεράστιο υλικό, που περιμένει συνθέσεις και ερμηνείες. Η εθνική μας ιστοριογραφία έχει αναδείξει μεγάλο μέρος των τεκμηρίων αυτών και το έχει ενθέσει στις μεγάλες βεβαιότητες της «εθνικής της αποστολής». Είναι καιρός, ωστόσο, να μεταβληθούν τα ερωτήματα. Να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε, δηλαδή, τη σημασία που είχαν οι λέξεις και τα πράγματα όχι στο δικό μας γλωσσάρι αλλά για τους ανθρώπους εκείνου το καιρού. Να μετρήσουμε τις ασυνέχειες των νοημάτων και των σημασιών. Να διαβάσουμε, λόγου χάρη, τον αφορισμό του Πατριάρχη προς τους επαναστάτες, όχι ως τεκμήριο προδοσίας ή πολιτικού χειρισμού αλλά ως κείμενο που μαρτυρεί για τη στάση ενός κεντρικού θεσμού της αυτοκρατορίας απέναντι στην εξέγερση, όπως την θεωρεί, των Ρωμιών. Έγινε κάτι ανεξήγητο για τη λογική των ανθρώπων, κάτι που το μηχανεύτηκε ο διάβολος βάζοντας βλαπτικές και επικίνδυνες ιδέες στα μυαλά των ανθρώπων. Και όχι μόνο των ανθρώπων, που έτσι και αλλιώς δεν παίρνανε από λόγια, αλλά των ανθρώπων που ανήκαν στις αυθεντίες, στις φρόνιμες αυθεντίες του τόπου, τους άρχοντες, τους εκκλησιαστικούς, τους εμπόρους, τις τοπικές ηγεσίες που ξάφνου, για κάποιους λόγους που χρειάζεται να τους ανασυγκροτήσουμε και να τους ανασυστήσουμε, βάλθηκαν να γκρεμίσουν τον κόσμο του Θεού και τις κανονικότητες των σχέσεων που είχαν με την αυτοκρατορία και την από Θεού τεταγμένη βασιλεία του σουλτάνου.

Ξέρουμε ότι στο πλαίσιο της μακράς τους συμβίωσης, κατακτητές και κατακτημένοι συμμερίζονταν μια κοινή αντίληψη για την ιστορία, που ήθελε την κραταιά και αήττητη βασιλεία των Οθωμανών να είναι το προϊόν της δικαιοσύνης και της πρόνοιας του θεού. Να είναι η ποινή για τις αμαρτίες των προγόνων και να αναμένεται, επειδή έτσι έταξε ο Θεός τη δοκιμασία, η επιβράβευση του ποιμνίου της εκκλησίας για την πίστη του στο μέλλον. Η οθωμανική κατάκτηση υπήρξε ένα μέτρο για την προστασία της ορθόδοξης πίστης από την επιρροή του παπισμού. Το ποθούμενο, δηλαδή η ανάσταση του γένους, είχε έναν χαρακτήρα εσχατολογικό που ζούσε, που κινιόταν μέσα στον μεγάλο μύθο που νομιμοποιούσε την κατάκτηση, που εκλογίκευε τα δεινά των ανθρώπων.

Αυτό είναι κάτι που χρειάζεται να το καταλάβουμε. Άξαφνα, μέσα σε πολύ λίγα χρόνια δηλαδή, η επαγγελία της θείας πρόνοιας, ότι οι πιστοί χριστιανοί ορθόδοξοι που υποτάχθηκαν στη βούληση του θεού και άρα στην κυριαρχία των Οθωμανών και κάποια στιγμή θα δικαιωθούν, το ποθούμενο δηλαδή που ζει στις αρχαίες προρρήσεις, στις προφητείες, στις εσχατολογικές προσμονές, έρχεται να μπολιαστεί με κάτι καινούργιο αδιανόητο. Το έθνος. Και αυτό παράγει καινούργιες στάσεις των ανθρώπων. Η επανάσταση παράγει τους επαναστάτες, η προετοιμασία της επανάστασης παράγει τους ανθρώπους που μπορούν να δεξιωθούν τις ανατροπές. Ξέρουμε ότι οι πρώτοι που μπαίνουν στα δίκτυα των Φιλικών είναι οι τοπικοί άρχοντες, οι δεσποτάδες και ο κλήρος. Γίνονται Φιλικοί, σχισματικοί. Βάζουν δηλαδή μπροστά ιδέες και δέοντα, τα οποία καταστρέφουν τον κόσμο μέσα στον οποίο και λόγω του οποίου απέκτησαν την αυθεντία που είχαν. Χρειάζεται, όσο γίνεται να δούμε την επανάσταση μέσα στις πραγματικότητες που την παράγουν και σ’ εκείνες που θα παραγάγει η ίδια.

Αν διαβάσουμε, ας πούμε, την περιγραφή που δίνει ο Κασομούλης για τα γεγονότα της ήσυχης ακόμα Νάουσας στα 1822, όπου έρχεται ένας άνθρωπος της επαναστατικής Διοίκησης στην εκκλησιά, ο Νικόλαος Κανούσης, βγάζει έναν θερμό λόγο και ξεχύνονται οι άνθρωποι έξω με τα μαχαίρια και αρχίζουν να σκοτώνουν Τούρκους στην αγορά.

Αστραποβροντοφωνών ο Κανούσης επ’ άμβωνος εις την εκκλησίαν περί ελευθερίας, ενθουσιάσθη ο λαός, βλέπων άξαφνα τόσα ζητήματα από τους Τούρκους δεινά, και τόσα καλά και αναπαύσεις από την ελευθερίαν του… Και ορμώντες ο λαός εις την αγοράν, όσους Τούρκους ηύραν τους εφόνευσαν. Ήτον ελεεινόν θέαμα, να βλέπεης εκατόν χρονών φίλους πατρόθεν, χωρίς όπλον, με το σακκί της κούσπας και αλευριού έμπροσθέν του να ζυγιάζη ο Αχμέτης, ο δε Δημήτρης φίλος του να τον θερίζη με το μαχαίρι. Να φωνάζη ο Τούρκος: «Βρε Μήτρο, βρε καρδάς, ημείς παλαιοί φίλοι, αναντάν μπαμπαντάν, τί είναι τούτο;». Πού άκουγε ο Ναουσαίος: «Πατρίς, Πατρίς, Ελευθερία! Τούρκε, γαμώ την πίστη σου και το σκότι σου».

Ένα παράδειγμα για το πώς η βία μετράει τη γη, καθώς το γράφει ο ποιητής. Για το πώς φτιάχνεται, θέλω να πω, αυτή η καινούργια στάση που κάνει τους ανθρώπους να αλαλάζουν «πατρίς πατρίς, Τούρκε, γαμώ την πίστη σου και το συκώτι σου» και να βγαίνουν έξω κάνοντας κάτι που, μέχρι πριν από λίγες μέρες, λίγες εβδομάδες, ήταν αδιανόητο.

Καθοριστικοί παράγοντες για το συλλογικό υποκείμενο

Η επανάσταση ξέσπασε την άνοιξη του 1821, στη συγκυρία του πολέμου της Πύλης με τον Αλή Πασά, όπου έχουν μεταφερθεί γύρω από τα Γιάννενα οι κύριες δυνάμεις των Οθωμανών. Έτσι, στον Μοριά θα συγκροτηθούν τα πρώτα στρατόπεδα γύρω από τις πόλεις τα οποία, σιγά σιγά, με έναν τρόπο που χρειάζεται να τον ξαναμελετήσουμε κομμάτι-κομμάτι, γίνονται στρατός. Αν διαβάσει κανείς τα απομνημονεύματα του Κολοκοτρώνη, του Φωτάκου, των Πελοποννησίων αγωνιστών, θα δει ότι, με το ξέσπασμα της επανάστασης, αυτό που κυριαρχεί τις πρώτες εβδομάδες και τους πρώτους μήνες του ’21 είναι η μαζική παρουσία των τοπικών πληθυσμών γύρω από τις πόλεις που πολιορκούν οι επαναστάτες, αμήχανη και γεμάτη φόβο. Θα δει τη λειτουργία του τρόμου, όταν βγαίνουν οι ιππείς από την Τριπολιτσά και πηγαίνουν προς τα μέρη που βρίσκονται οι επαναστάτες. Αυτό το αίσθημα, μέσα σε πολύ λίγο διάστημα, αλλάζει. Όταν ο Κολοκοτρώνης περιγράφει τις μάχες στο Βαλτέτσι, περιγράφει και μια ασυνέχεια. Η πρώτη μάχη ορίζεται από τον τρόμο απέναντι στους πολεμιστές με τα λοφία και τα άλογα που βγαίνουν από την πόλη και η δεύτερη, η νικηφόρα για τους επαναστάτες, έχει ένα πολεμικό σχέδιο. Τι απόσταση χρονική έχουν αυτά τα δύο πράγματα; Τίποτα, λίγες μέρες μόνο. Το ρηξικέλευθο που παράγεται με το ξέσπασμα της Επανάστασης είναι μια ριζική μεταβολή συνειδήσεων, αντιλήψεων και στάσεων των ανθρώπων που μαζεύονται γύρω από τις πόλεις, άλλος περιμένοντας να πέσει η πόλη και να πάρει τη λεία που του αναλογεί, άλλος για να εκδικηθεί, άλλος επειδή τον έφεραν εκεί οι κεφαλές του τόπου του. Και ξαφνικά όλοι αυτοί μεταμορφώνονται σε κάτι που δεν έχει προηγούμενο. Διαμορφώνεται, μέσα στα στρατόπεδα, σε συλλογικό υποκείμενο της Επανάστασης.

Είναι καθοριστικός ο ρόλος των λογίων, που είναι οι γραμματικοί των καπεταναραίων, των πολεμικών αρχηγών και των τοπικών αυθεντιών. Ο λόγος τους παράγει καινούργιους δεσμούς ανάμεσα στους ανθρώπους. «Με το πένα και το πάλα», για να θυμηθούμε τον Άλκη Αγγέλου. Έτσι λοιπόν, μέσα σε πολύ μικρό διάστημα, η Επανάσταση μοιάζει να κυριαρχεί στον Μοριά. Οι μεγάλες πόλεις, οι οχυρωμένες πόλεις των Οθωμανών, μια-μια, πολιορκούνται και πέφτουν στα χέρια των επαναστατών. Εδώ δεν είναι η συνδρομή μόνο του στρατού, των Σωμάτων που πολεμούν δηλαδή στη στεριά, είναι και η συμβολή του στόλου, που κλείνει τους θαλάσσιους δρόμους τροφοδοσίας των πολιορκημένων στα κάστρα Οθωμανών. Τα γράφει πολύ καλά αυτά ο Δημήτριος Αινιάν. Μέσα σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα, λοιπόν, η Επανάσταση φτιάχνει έναν καινούργιο πολεμιστή, που είναι ο παλιός κλέφτης ή ο παλιός αρματολός αλλά και ο επιστρατευμένος, με τη βία τις πιο πολλές φορές, αγρότης, ποιμένας, κάτοικος της περιοχής.

Αυτές οι αλλαγές φτιάχνουν, μέσα σε χρόνο ραγδαίο, έναν καινούργιο κόσμο. Οι παλιοί ένοπλοι που αναλαμβάνουν τους πολέμους, είναι πρόσωπα τα οποία, για κάποιους λόγους όχι άδικους, δεν τα εμπιστεύεται η διοίκηση του Αγώνα, που θα πασχίσει να φτιάξει έναν άλλο τύπο πολεμιστή, έναν επαγγελματία πολεμιστή δυτικού τύπου. Έναν τακτικό στρατό με μπαγιονέτες και σχηματισμούς μάχης, με πεζικό, ιππικό και μηχανικό, με πυροβόλα όπλα, με μπάντες και στολές, με τυπική ιεραρχία που θα την αποδίδει η κυβέρνηση. Αυτά ξεκινούν ήδη από το 1821, γύρω από τα περιβάλλοντα κυρίως του Υψηλάντη. Ωστόσο, οι νεωτερισμοί αυτοί μένουν στις προθέσεις και τα χαρτιά. Δεν μπορούν να δουλέψουν, επειδή αυτά τα σχέδια χρειάζονται ανθρώπους και οι άνθρωποι είναι δεμένοι με τις τοπικές τους ηγεσίες, τις τοπικές αυθεντίες. Εκείνες είναι που έχουν μπει στην επανάσταση. Και τις ακολουθούν. Η ιστορία ενός τακτικού στρατού, λοιπόν, ξεκινά σχεδόν αμέσως με την επανάσταση. Είναι μια ιστορία που θα μας την αφηγηθούν ο Χρήστος Βυζάντιος, ο Κάρπος Παπαδόπουλος, ο Σπύρος Σωνιέρος, ο Στρατής Πίσσας κ.ά. είναι ένα εγχείρημα που δεν θα μπορέσει να τελεσφορήσει, φτιάχνοντας έναν στρατό που να μπορεί να σταθεί, έστω και κοντά, σε αυτό που γίνεται, σταδιακά αλλά πολύ γρήγορα, ο στρατός των επαναστατών.

Ο στρατός των επαναστατών

Ποιοι είναι οι άνθρωποι που στελεχώνουν αυτόν τον στρατό; Είναι οι πρώην κλέφτες και αρματολοί, μια ιστορία η οποία μας πηγαίνει πίσω στο βάθος του χρόνου. Αυτούς του αρματολούς και τους κλέφτες εμείς τους μάθαμε πάλι από το σχολειό και τις κουβέντες και τα παραμύθια, ως την προετοιμασία και τη μαγιά της επανάστασης. Αυτό που δύσκολα μπορούμε να καταλάβουμε είναι ότι αυτό το σύστημα του κλέφτη και του αρματολού είναι ένα σύστημα εγγεγραμμένο στη λογική του συστήματος της οθωμανικής κατάκτησης. Ένα σύστημα με πολλές αντιφάσεις ασφαλώς, αλλά ένα σύστημα που διαχειρίζεται, με οικονομία, με σοφία και με πολύ αίμα, τη βία στους αγροτικούς και τους ορεινούς χώρους. Ο αρματολός είναι ένας άνθρωπος που έχει πολεμική ισχύ και που καλείται να βάλει σε τάξη τους ανθρώπους που έχουν πολεμική ισχύ, δηλαδή τους κλέφτες. Εδώ χρειάζεται να ξανασκεφτούμε τις ιστορίες αυτών των ανθρώπων με βάση όχι τον μύθο που έχουμε φτιάξει για πάρτη τους, αλλά με βάση τα τεκμήρια που μπορούμε να βρούμε και να αποδεσμεύσουμε από τις ιστορικές καταγραφές.

Είναι πολύ γνωστό το περίφημο τραγούδι του Βάλτου. «Γρήγορα τ’ αρματολίκι, γιατί ερχόμαστε σα λύκοι». Έρχονται σαν λύκοι, για να τους ορίσει η οθωμανική αρχή φύλακες του τόπου από τους λύκους. Είναι η ιστορία του Χρήστου Μιλιόνη, για την οποία έχει γράψει κάποια σπουδαία κείμενα ο Ασδραχάς. «Όσο είναι ο Χρήστος ζωντανός, Τούρκο δεν προσκυνάει». Ας τις σκεφτούμε τούτες τις φράσεις: Ο Χρήστος Μιλιόνης, που όσο είναι ζωντανός Τούρκο δεν προσκυνάει, έρχεται σαν λύκος να χτυπήσει την Άρτα, ζητώντας το αρματολίκι. Το αρματολίκι, όμως, έχει ως όρο το προσκύνημα εκείνου που θα το πάρει. Να, λοιπόν, πώς στο τραγούδι δένουν επεισόδια που αφορούν διαφορετικές λογικές και διακριτές χρονικότητες. Η ακολουθία των ιστορούμενων στα δικά μας τ’ αυτιά μοιάζει παράδοξη αλλά, υποθέτω, στα αυτιά των σύγχρονων με τα ιστορούμενα ανθρώπων, οι αντινομικές για εμάς όψεις των τραγουδιών υπακούουν σε μια σκληρή λογική, που αποτυπώνει τις διάφορες στιγμές του κλέφτικου και του αρματολικού βίου.

Ένας καινούργιος τύπος πολέμου

Ο λερωμένος και ο χρυσοστόλιστος κλέφτης φτιάχνουν μια θέση μέσα στην κοινωνία τους, όπου συγκροτείται μια ιδιαίτερη ομάδα, με ρόλους, με θέσεις στο θεσμικό οικοδόμημα, με κυριαρχία και κύρος στην κοινωνική οργάνωση, με δυνατότητα του μετασχηματισμού της δράσης της και του αποτελέσματός της, της λείας ή της δύναμης, σε τοπική αυθεντία και οικονομική δύναμη. Αυτό το σχήμα του κλέφτη χρειάζεται κάθε φορά να το έχουμε στο νου μας ως συμπληρωματική εκδοχή μιας ορισμένης στρατηγικής, που είναι προσανατολισμένη όχι προς τη ρήξη και την εξέγερση αλλά προς την ενσωμάτωση. Το κλέφτικο τραγούδι αποτυπώνει ταυτόχρονα δομές και συγκυρίες. Καθώς δεν είναι φτιαγμένο με μιαν ανάσα, έχει φτιαχτεί και ξαναφτιαχτεί και δοκιμαστεί και ξανατραγουδιστεί, ενσωματώνει στο εσωτερικό του διαφορετικές συγκυρίες. Στις λέξεις που το απαρτίζουν φυλακίζονται μεγάλες ιστορικές χρονικότητες, που στολίζονται με φευγαλέες στιγμές του βιούμενου κόσμου. Και πατώντας ή αναπλάθοντας αυτές τις στιγμές, αποτυπώνουν, για να το πω με τα λόγια του Ασδραχά, μια μεταβαλλόμενη οπτική ενός μεταβαλλόμενου κόσμου.

Αν δεν τα ’χουμε κατά νου όλα αυτά, κατασκευάζουμε γενεαλογίες του ’21, όπου ο Καλιακούδας και ο Κατσαντώνης γίνονται οι πρόγονοι του Καραϊσκάκη. Είναι όντως πρόγονοι. Μόνο που τους χωρίζει μια κοσμογονία. Χρειάζεται να κατανοήσουμε τι είναι αυτό που γίνεται με τον Καραϊσκάκη, κάποια στιγμή μέσα στην επανάσταση, και τον μετατρέπει σε ένα νέο υποκείμενο, αδιανόητο δηλαδή ως τότε. Και τον καθιστά αδιαμφισβήτητο αρχηγό του πολέμου, έτσι ώστε ισχυροί καπεταναίοι όπως ο Θοδωράκης Γρίβας, για παράδειγμα, να υπακούουν στις εντολές του χωρίς δεύτερη κουβέντα. Χρειάζεται να τα ξανασκεφτούμε και να τα ξαναδούμε αυτά, προσπαθώντας να ξαναστήσουμε με έναν οργανωμένο τρόπο την ιστορία της ελληνικής Επανάστασης. Τις τομές και τις συνέχειες.

Ο Κολοκοτρώνης, χωρίς της περικεφαλαία, και ο Καραϊσκάκης είναι δυο εμβληματικές φιγούρες όχι μόνο επειδή είναι άνθρωποι που ξέρουν τον πόλεμο, που ξέρουν να υποχρεώνουν τους τοπικούς πληθυσμούς, αλλά επειδή είναι εκείνοι που οργάνωσαν έναν καινούργιο τύπο πολέμου.

_______________________________________________________

Πηγή: https://www.epohi.gr/article/41353/pos-h-via-metraei-th-gh-h-pos-diamorfothhke-to-syllogiko-ypokeimeno-ths-epanastashs

Πηγή: https://www.epohi.gr/article/41354/rotontas-ta-kleftika-gia-thn-istoria

_______________________________________________________