Στάση στο Καλαμάκι

 Δελτίο τύπου - Απολογισμός του παζαριού  μας

"Υπάρχω, δεν έχω χαθεί τελείως, δεν έχω ξεχαστεί"

Ολοκληρώθηκε την Κυριακή 19/6  το παζάρι που διοργάνωσε η “Στάση στο Καλαμάκι” σε συνεργασία με την “Αλληλεγγύη για όλους”. Η ανταπόκριση του κόσμου ήταν μεγάλη και από το παζάρι μας πέρασαν πολλοί φίλοι, γνωστοί και άγνωστοι, από διάφορες περιοχές της Αθήνας, πολίτες με ευαισθησία και ενδιαφέρον για τα ζητήματα των έγκλειστων στις φυλακές συνανθρώπων μας. Είχαμε την ευκαιρία να  γνωριστούμε και να συζητήσουμε με ανθρώπους ανιδιοτελείς, με διάθεση προσφοράς και μια ανοικτή αγκαλιά για όσους  έχουν ανάγκη.

Στη διάρκεια του τριημέρου προβλήθηκε το ντοκιμαντέρ “Τα περιστέρια του Κορυδαλλού” της Εύας Στεφανή, καθηγήτριας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, από τη σειρά της ΕΡΤ “Κλειστοί χώροι” με θέμα τη ζωή των έγκλειστων γυναικών στη φυλακή του Κορυδαλλού. 

Η Ευα Χειλαδάκη, η ψυχή του εργαστηρίου ραπτικής στις φυλακές Θήβας όπου οι κρατούμενες κατασκευάζουν κούκλες και άλλες χειροτεχνίες προέβαλε σειρά ασπρόμαυρων φωτογραφιών με τίτλο «Fish market» ένα έργο εμπνευσμένο από την εμπειρία της στις φυλακές της Θήβας (το πρόγραμμα του εργαστηρίου υλοποιείται με τη στήριξη της ΜΚΟ «ΑΡΣΙΣ»). 

Ο Πέτρος Δαμιανός, διευθυντής των σχολείων που λειτουργούν μέσα στο Ειδικό Κατάστημα  Κράτησης Νέων Αυλώνα, μας παρουσίασε την πολύ σημαντική εκπαιδευτική δουλειά που γίνεται εκεί αλλά και τις δύσκολες συνθήκες διαβίωσης των νέων.  Όπως συγκλονιστικά ανέφερε: «Αυτοί είναι οι μαθητές μου... Είναι τα παιδιά που σαν κοινωνία δεν προλάβαμε...Τα παιδιά στις φυλακές είναι αποτυχία της κοινωνίας. Τα παιδιά στις φυλακές είναι δική μας αποτυχία».

Ο εκ των ομιλητών  Πάνος Λάμπρου δημοσιογράφος και εκπρόσωπος της “Πρωτοβουλίας για τα δικαιώματα των κρατουμένων”,  μας μίλησε για το σοβαρό θέμα των δικαιωμάτων των φυλακισμένων,  και τις δυσκολίες της επανένταξης μετά την αποφυλάκιση. Γιατί όπως μας θύμισε «από όλους όσους μπαίνουν στη φυλακή, τους αφαιρείται ένα ανθρώπινο δικαίωμα, το δικαίωμα της ελεύθερης κίνησης. Όλα τ’ άλλα δικαιώματα όμως είναι σε ισχύ».

Για το θέμα μας της φυλάκισης, της ζωής πριν και μετά από αυτήν, αλλά και του ρόλου της κοινωνίας μας, καθενός και καθεμιάς από εμάς, μίλησαν καθένας από την πλευρά του, ο Μιχάλης Υδραίος, συντονιστής της πρωτοβουλίας “Αλληλεγγύη για όλους”, η Γεωργία Πετράκη, καθηγήτρια στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, η Σίσσυ Βωβού, εκπρόσωπος της φεμινιστικής συλλογικότητας “Μωβ”  και ο Θωμάς Γιούργας, καθηγητής φιλοσοφίας και μέλος μας.

Στο παζάρι μας  διατέθηκαν κούκλες, διακοσμητικά μαξιλάρια, πανό και άλλες χειροτεχνίες  που κατασκεύασαν οι κρατούμενες των γυναικείων φυλακών της Θήβας και  πορτοφόλια και θήκες κατασκευασμένες από τους ανήλικους κρατούμενους των φυλακών του Αυλώνα. Τα έσοδα από τις πωλήσεις, ένα αρκετά σημαντικό ποσό, έχουν ήδη αποδοθεί ονομαστικά στους δημιουργούς των χειροτεχνιών και θα αποτελέσουν μια μικρή ανακούφιση στις ανάγκες τους.   

Ευχαριστούμε όσους και όσες έμπρακτα έδειξαν την αλληλεγγύη τους.

Παραθέτουμε την ομιλία της Γ.Πετρακη του Θωμα Γιουργα και πολλές φωτογραφίες. 

Η ομιλία του Θωμά Γιούργα : 

Ακόμα και η πιο άρτια θεωρητική ή Φιλοσοφική ανάλυση, δεν αξίζει όσο πέντε λεπτά προσφοράς ως εκπαιδευτικός στις φυλακές ή όσο μια εκδήλωσης στήριξης, προσφοράς και αλληλεγγύης στον συνάνθρωπο, όπως αυτή που οργάνωσε η ΣΤΑΣΗ. Παρόλα αυτά, έχει πρακτική αξία η κατανόηση των φιλοσοφικών επιχειρημάτων για την ‘τιμωρία’, αλλά και για το δικαίωμα του κάθε ανθρώπου στην εκπαίδευση. Μία παραδοσιακή φιλοσοφική προσέγγιση περί τιμωρίας βασίζεται στην Καντιανή σκέψη και την αντιλαμβάνεται ως δίκαιη ανταπόδοση (retribution). Σύμφωνα με τον Καντ, ακόμα και η θανατική ποινή μπορεί να δικαιολογηθεί ηθικά, σε περιπτώσεις πολύ σκληρών εγκλημάτων. Η Καντιανή δικαιολόγηση εδράζεται στη δίκαιη ανταπόδοση και όχι στην αποτροπή ή στο γενικό κοινωνικό όφελος. Η δεύτερη παραδοσιακή προσέγγιση στην τιμωρία, έχει τις ρίζες της στις φιλοσοφικές αρχές του Ωφελιμισμού (Utilitarianism). Σύμφωνα με την Ωφελιμιστική προσέγγιση, οι σκοποί δικαιολογούν ηθικά τα μέσα ώστε να επιτευχθεί ο στόχος της μεγιστοποίησης της ευτυχίας για τον μεγαλύτερο δυνατό αριθμό ανθρώπων. Και οι δύο αυτές Ηθικές θεωρίες αποτυγχάνουν, για διαφορετικούς λόγους, να θεμελιώσουν σε βάθος το δικαίωμα του κάθε κρατούμενου στην εκπαίδευση. Για παράδειγμα, η Ωφελιμιστική λογική του «κοινού καλού», η οποία ενστικτωδώς φαντάζει ιδιαίτερα διαισθητική, δεν μπορεί να θεμελιώσει το δικαίωμα κάθε κρατούμενου στην εκπαίδευση στις περιπτώσεις όπου το κόστος μιας τέτοιας επιλογής είναι μεγαλύτερο από το όφελος που παραγάγει για την κοινωνία. 

Τρεις ηθικές αρχές που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε για μια πραγματικά προοδευτική, αριστερή, ανθρωπιστική προσέγγιση στο δικαίωμα κάθε κρατούμενου στην εκπαίδευση είναι η ανοικτότητα, η ευθύνη, και η κανονικοποίηση της ζωής εντός των φυλακών. Η ανοικτότητα αναφέρεται στη δυνατότητα του κρατούμενου να διατηρεί μια ζωντανή επαφή με τον κόσμο εκτός φυλακής (όπου αυτό εφικτό και ασφαλές). Εν καιρώ πανδημίας, η ανοικτότητα των κρατουμένων περιορίστηκε σε τέτοιο βαθμό ώστε να μην μπορούν καν να συνεχίσουν τις σπουδές στους. Με τον όρο ‘κανονικοποίηση’ (normalization) αναφερόμαστε στην δημιουργία συνθηκών κράτησης οι οποίες (πέρα από τον περιορισμό της ελεύθερης κίνησης) επιτρέπουν τη συνέχισης μια ζωής που δεν στερεί βασικά αγαθά και δικαιώματα από τους κρατούμενους. Με δεδομένο πως η εκπαίδευση είναι ένα αναγνωρισμένο ανθρώπινο δικαίωμα, η ηθική αρχή της κανονικοποίησηςμπορεί να γίνει το πρόσφορο έδαφος για την θεμελίωση αυτού του βασικού δικαιώματος. 

Ευχαριστούμε και πάλι τον Πέτρο Δαμιανό για την τεράστια προσφορά του!

Η ομιλία της Γεωργίας Πετράκη : 

ΠΕΤΡΑΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ

ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΠΑΝΤΕΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ

ΑΛΙΜΟΣ 19-06-2022

Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΙΣ ΦΥΛΑΚΕΣ και οι ΦΥΛΑΚΕΣ ΑΝΗΛΙΚΩΝ

Εισαγωγή

Η εκπαίδευση στις φυλακές ως δικαίωμα

: Η εκπαίδευση που παρέχεται σε κρατουμένους καλείται να εξυπηρετήσει διάφορους σκοπούς, όπως είναι η επανένταξη των κρατουμένων, η μεταστροφή των αντιλήψεων και του τρόπου ζωής τους, η αποτροπή της υποτροπής, η παροχή γνώσεων και η δημιουργική εκμετάλλευση του «ελεύθερου» χρόνου τους κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού τους. Ανάλογα με τους ευρύτερους στόχους του ποινικού και σωφρονιστικού συστήματος, διαμορφώνονται και οι σκοποί της παρεχόμενης εκπαίδευσης  Το δικαίωμα στην εκπαίδευση είναι δικαίωμα για όλους και κατοχυρώνεται συνταγματικά (άρθρο 16 παρ. 4 του Συντάγματος). Ο κρατούμενος είναι και παραμένει υποκείμενο δικαιωμάτων. Το δικαίωμα του έγκλειστου πληθυσμού στην εκπαίδευση είναι θεσμικά το ίδιο ως προς το περιεχόμενο με το αντίστοιχο δικαίωμα των ελεύθερων πολιτών, διαφέρει όμως ως προς τον τρόπο άσκησής του (ρυθμιστικά - κανονιστικά). Ε

Κάποια ιστορικά δεδομένα και στοιχεία του νομικού πλαισίου για την εκπαίδευση στις φυλακές:

Σε διεθνές επίπεδο, το δικαίωμα στη δωρεάν εκπαίδευση σε όλους κατοχυρώνεται στη μη δεσμευτικήΟικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου του 1984 και στο νομικά δεσμευτικό Διεθνές Σύμφωνο για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτικά Δικαιώματα. Ωστόσο, ειδικότερα το δικαίωμα στην εκπαίδευση των κρατουμένων κατοχυρώνεται και προστατεύεται στους μη δεσμευτικής ισχύος NelsonMandelaRules και στους Κανόνες των Ηνωμένων Εθνών για την Προστασία των ανηλίκων που έχουν στερηθεί την ελευθερία τους. Στις διατάξεις των δύο αυτών κειμένων μεταξύ άλλων προβλέπονται η υποχρεωτική παροχής εκπαίδευσης στους κρατούμενους, η προσαρμογή της εκπαίδευσης στην προσωπικότητα κάθε κρατούμενου και η απαιτούμενη ιδιαίτερη προσοχή σε κατηγορίες ανήλικων κρατουμένων όπως είναι οι αλλοδαποί, οι αναλφάβητοι ή οι ανήλικοι με ειδικές πολιτιστικές ή εθνικές ανάγκες.

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, το δικαίωμα στην εκπαίδευση προστατεύεται από δύο δεσμευτικής ισχύος κείμενα, την ΕΣΔΑ (άρθρο 2 Πρόσθετου Πρωτοκόλλου ΕΣΔΑ) και τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ (άρθρο 14). Για τους κρατούμενους το δικαίωμα αυτό προστατεύεται ειδικότερα, χωρίς νομική ισχύ ωστόσο, στα Πρότυπα-Κανόνες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων του ΣτΕυρ (CPT) και στους Ευρωπαϊκούς Σωφρονιστικούς Κανόνες. Στα κείμενα αυτά υπογραμμίζεται μεταξύ άλλων η ανάγκη ενός ολοκληρωμένου προγράμματος εκπαίδευσης, που να ανταποκρίνεται στις ανάγκες των κρατουμένων με στόχο τη μελλοντική κοινωνική επανένταξη τους, ενώ και εδώ επισημαίνεται ότι χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής ορισμένες κατηγορίες κρατουμένων.

Το δικαίωμα στη δωρεάν εκπαίδευση σε εθνικό επίπεδο κατοχυρώνεται για τους Έλληνες πολίτες στο άρθρο 16 του ελληνικού Συντάγματος. Η ειδικότερη προστασία του δικαιώματος αυτού για τους κρατούμενους παρέχεται, κατά κύριο λόγο, από τον ελληνικό Σωφρονιστικό Κώδικα. Ενδεικτικά, στο άρθρο 35 προσδιορίζονται αναλυτικά οι όροι και προϋποθέσεις της εκπαίδευσης και μεταξύ άλλων ορίζεται ότι στόχος είναι η απόκτηση ή συμπλήρωση εκπαίδευσης όλων των βαθμίδων, καθώς και η επαγγελματική κατάρτιση των κρατουμένων, ότι λαμβάνονται ειδικές προβλέψεις για ορισμένες ομάδες κρατουμένων, ενώ δίνεται η δυνατότητα συνέχισης των σπουδών στη δευτεροβάθμια ή τριτοβάθμια εκπαίδευση μέσω εκπαιδευτικών αδειών. Ακόμα, σχετικές διατάξεις εντοπίζονται και στον Εσωτερικό Κανονισμό των Φυλακών, όπου μεταξύ άλλων προβλέπεται η οργάνωση σε κάθε κατάστημα προγραμμάτων εκπαίδευσης και επαγγελματικής κατάρτισης σε συνεργασία με ειδικά κέντρα κατάρτισης και η δυνατότητα συνέχισης των σπουδών των κρατουμένων εκτός καταστήματος με τη χορήγηση εκπαιδευτικών αδειών.

Τέλος, πρέπει να γίνει αναφορά στο άρθρο 31 του Ν. 4521/2018, (Ν. Παρασκευόπουλου) άρθρο που αποτελεί σύμφωνα με τα λεγόμενα του κ. Πέτρου Δαμιανού, διευθυντή του Γυμνασίου και Λυκείου που λειτουργεί εντός του Ειδικού Καταστήματος Κράτησης Νέων Αυλώνα, «μία ριζοσπαστική τομή, ένα σταθμό στον πολιτισμό μας, μία κατάκτηση της Κοινωνίας» καθώς ουσιαστικά «γίνεται πράξη το δικαίωμα του κάθε κρατούμενου στην εκπαίδευση και τη γνώση» Με το άρθρο αυτό προβλέπεται η ίδρυση σε κάθε κατάστημα κράτησης μονάδων πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (Δημοτικό Σχολείο, Γυμνάσιο ή Σ.Δ.Ε., ΓΕ.Λ., ΕΠΑ.Λ.), Δημόσιων Ινστιτούτων υποχρεωτικής Επαγγελματικής Κατάρτισης (Δ.Ι.Ε.Κ.), Δ.Ι.Ε.Κ. ενηλίκων αποφοίτων υποχρεωτικής εκπαίδευσης ευαίσθητων κοινωνικών ομάδων και Τμημάτων εκμάθησης της ελληνικής γλώσσας. Η αξία της συγκεκριμένης νομοθετικής παρέμβασης έγκειται στη καθολικότητα της , διότι αναφέρεται σε όλες τις φυλακές και σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες εκπαίδευσης. Αφορά όλους τους κρατούμενους που επιθυμούν να σπουδάσουν

Στη χώρα μας η εισαγωγή εκπαιδευτικών προγραμμάτων και προγραμμάτων επαγγελματικής κατάρτισης κρατουμένων στις φυλακές ξεκίνησε το 1985 από την τότε Γενική Γραμματεία Λαϊκής Επιμόρφωσης (Γ.Γ.Λ.Ε) σε συνεργασία με το Υπουργείο Δικαιοσύνης.Την πενταετία 2003 - 2008, τα αντικείμενα των εκπαιδευτικών προγραμμάτων της Γ.Γ.Ε.Ε. διευρύνονται, περιλαμβάνουν πλέον και ψυχοκοινωνική υποστήριξη των κρατουμένων και υλοποιούνται στο πλαίσιο της δομής των Κέντρων Εκπαίδευσης Ενηλίκων (Κ.Ε.Ε.) που ξεκίνησαν τη λειτουργία τους το 2003[10]. Σταδιακά, τα προγράμματα μη τυπικής εκπαίδευσης στις φυλακές μειώνονται σημαντικά και υλοποιούνται κυρίως από Μ.Κ.Ο., εθελοντικές οργανώσεις και εθελοντές, αλλά και από τα Κέντρα Διά Βίου Μάθησης (Κ.Δ.Β.Μ.), τη μετεξέλιξη των Κ.Ε.Ε., κατά περιόδους και ανάλογα με τη δυνατότητα ύπαρξης της σχετικής χρηματοδότησης[11]. Επίσης, το 2004 κάνουν την εμφάνισή τους στις φυλακές τα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας (Σ.Δ.Ε), δίνοντας την ευκαιρία σε όσους κρατούμενους δεν έχουν ολοκληρώσει την υποχρεωτική εκπαίδευση, να συνεχίσουν τις σπουδές τους και να αποκτήσουν τίτλο ισότιμο με το απολυτήριο γυμνασίου.

 

Από το 2015 αρχίζει να αλλάζει η εικόνα του σωφρονιστικού συστήματος ως προς την πρόσβαση των κρατουμένων στην εκπαίδευση. Μέσω πρωτοβουλιών του Υπουργείου Δικαιοσύνης και του Υπουργείου Παιδείας σε συνεργασία με διάφορους φορείς, όπως το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, προωθούνται δράσεις με σκοπό την παροχή βασικών γνώσεων ελληνικής γλώσσας στους αλλοδαπούς κρατούμενους. Επίσης, ενισχύθηκε η πρόσβαση των κρατουμένων στην τριτοβάθμια εκπαίδευση με την υποστήριξη του θεσμού της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης φοιτητών-κρατουμένων μέσω της ηλεκτρονικής επιτήρησης, των εκπαιδευτικών αδειών και της δυνατότητας συμμετοχής στις εξετάσεις. Άξια αναφοράς είναι επίσης η υπογραφή συμφωνίας συνεργασίας της Γενικής Γραμματείας Αντεγκληματικής Πολιτικής με το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, σύμφωνα με την οποία προβλέπεται η χορήγηση ετησίως 20 υποτροφιών για τη φοίτηση κρατουμένων σε προπτυχιακά προγράμματα.

Ένα από τα πιο αξιοσημείωτα βήματα των τελευταίων χρόνων είναι η ίδρυση πρωτοβάθμιων και δευτεροβάθμιων σχολείων και Σχολείων Δεύτερης Ευκαιρίας σε πολλές φυλακές σ’ όλη την Ελλάδα, μία εξέλιξη θετική που φαίνεται να προσανατολίζεται προς τις επιταγές του Ν. 4521/2018 περί αναβάθμισης και επέκτασης της λειτουργίας των σχολείων στις φυλακές. Έτσι, το 2019, σύμφωνα με την απάντηση της ελληνικής κυβέρνησης στην έκθεση της Επιτροπής Πρόληψης των Βασανιστηρίων του ΣτΕυρ για την επίσκεψή της στη χώρα μας το ίδιο έτος, την έναρξη της σχολικής χρονιάς 2019-2020 λειτουργούν εκπαιδευτικές μονάδες σε 19 από τα 34 καταστήματα κράτησης της χώρας.

Βέβαια  από τελευταία στοιχεία που μας δίνονται από την επερώτηση 44 βουλευτών του Συριζα-ΠΣ (5 Δεκεμβρίου 2019) ότι τα ΣΔΕ των σωφρονιστικών καταστημάτων Κορυδαλλού εχουν να λάβουν χρηματοδότηση 3 χρόνια, με ότι αυτό συνεπάγεται και ότι δεν έχει ιδρυθεί καμια σχολική μονάδα δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης ουτε στις γυναικείες ούτε στις ανδρικές φυλακές. (κενά σε εκπαιδευτικό προσωπικό, συρρίκνωση του εκπαιδευτικού χρόνου, καταστρατηγηση των εκπαιδευτικών δικαιωμάτων των κρατουμένων. Από έγγραφο προς το υπουργείο της Β ΕΛΜΕ Πειραιά  πληροφορούμαστε ότι οσοι ενδιαφέρονται να φοιτήσουν στην δευτεροβάθμια χαρακτηρίζονται ως κατ ιδίαν και εξετάζονται στη σχολική ύλη στο τέλος του έτους.. Δηλαδή δεν τους παρεχεται κάποια εκπαίδευση αλλά διαβάζουν μόνοι τους.

 Οι φυλακές ανηλίκων στην Ελλάδα

 Στην Ελλάδα υπάρχουν πέντε φυλακές ανηλίκων: Τέσσερις για αγόρια (σε Αυλώνα, Θεσσαλονίκη, Βόλο και Κασσαβέτεια) και μία για κορίτσια (στον Ελαιώνα Θηβών).​

 • Στις φυλακές αυτές κρατούνται σήμερα περίπου 700 παιδιά και νέοι 15-25 ετών που καταδικάστηκαν για κάτι που έκαναν όταν ήταν ανήλικοι.​

 • Τα πιο συνηθισμένα αδικήματα των ανήλικων κρατουμένων είναι κλοπή-ληστεία, ξυλοδαρμός, ναρκωτικά και παράνομη είσοδος στην χώρα.​

 • Η συντριπτική πλειοψηφία των παιδιών που μπαίνουν φυλακή προέρχεται από τις κατώτερες κοινωνικές και οικονομικές τάξεις (μετανάστες, τσιγγάνοι και παιδιά ορφανά ή πάμφτωχων οικογενειών).​

 • Σύμφωνα με τον Συνήγορο του Παιδιού (που έχει κάνει αυτοψίες) οι φυλακές ανηλίκων έχουν κακή υγιεινή, πολύ παλιές εγκαταστάσεις και δεν έχουν αρκετό προσωπικό (φύλακες, ψυχολόγοι, κοινωνικοί λειτουργοί). ​

 •Το 45% των παιδιών που αποφυλακίζονται επιστρέφουν στην παρανομία και ξαναμπαίνουν στη φυλακή.​

 • Ο νόμος προβλέπει για τους ανήλικους μια ολόκληρη σειρά από εναλλακτικές «ποινές» αντί για τη φυλάκιση (ειδικά προγράμματα για τοξικομανείς, ανάθεση σε ανάδοχες οικογένειες ή επιμελητές ανηλίκων, ιδρύματα ανηλίκων κ.α.). Τα προγράμματα αυτά, όμως, δεν χρηματοδοτούνται επαρκώς και γι’ αυτό υπολειτουργούν. Έτσι τα δικαστήρια αρκούνται στην εύκολη «λύση»: παιδιά στη φυλακή.​

• Πολλές οργανώσεις (Συνήγορος του Παιδιού, Άρσις κ.α.) έχουν ως αίτημα την κατάργηση των φυλακών ανηλίκων και την αντικατάσταση τους με πιο αποτελεσματικά και ανθρώπινα μέτρα. «Η φυλάκιση των παιδιών αυτών αποτελεί την κορύφωση ενός συνεχούς κοινωνικού αποκλεισμού που έχει ξεκινήσει από πολύ νωρίς», εξηγεί ο κ. Βασίλης Καρύδης (καθηγητής Εγκληματολογίας στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου). «Το θέμα είναι τα παιδιά αυτά να βρεθούν σε περιβάλλον όπου δε θα ανακυκλώνονται οι συνθήκες βίας και εκμετάλλευσης. Δεν μπορεί η φυλακή, ένα αφύσικο περιβάλλον, να δημιουργεί ομαλές συνθήκες. Η φυλάκιση ανηλίκων μπορεί να καταργηθεί. Έτσι καταργήθηκαν και άλλοι θεσμοί που κάποτε θεωρούνταν αναγκαίοι, όπως είναι η θανατική ποινή και τα βασανιστήρια. Θα βρούμε τρόπους. Ας δοκιμάσουμε εναλλακτικά μέτρα. Κάποια στιγμή η στέρηση της ελευθερίας πρέπει να πάει στο μουσείο της ιστορίας». ​

13/05/2015

Ανήλικοι, στους οποίους μπορεί να επιβληθεί κάποιου είδους ποινή ή μέτρο θεωρούνται κατά το ποινικό δίκαιο όσοι είναι από 12 έως 18 ετών. Ποινικά αδικήματα που τελούνται από παιδιά κάτω των 12 ετών παραμένουν ατιμώρητα.

Περαιτέρω, οι ανήλικοι χωρίζονται σε 2 κατηγορίες, α) αυτούς από 12 έως 15 ετών και β) αυτούς από 15 έως 18 ετών.

Στην πρώτη κατηγορία (12-15) επιβάλλονται μόνο αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα ενώ στη δεύτερη (15-18) μπορεί να επιβληθεί εκτός από αναμορφωτικά/θεραπευτικά μέτρα και ο εγκλεισμός σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων. Τα αναμορφωτικά μέτρα, ανάλογα τη βαρύτητα του αδικήματος και το βαθμό ανάπτυξης του ανηλίκου, μπορεί να είναι από μια απλή επίπληξη έως και η αφαίρεση της επιμέλειας από τους γονείς. 

Τα θεραπευτικά μέτρα μπορεί να είναι επίσης η υποχρεωτική παρακολούθηση συμβουλευτικού θεραπευτικού προγράμματος έως και η ανάθεση της επιμέλειας σε ανάδοχη οικογένεια ή επιμελητή ανηλίκων. Ο περιορισμός σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων μπορεί να επιβληθεί σε περίπτωση που ο ανήλικος τελέσει κακούργημα.

Ο ανήλικος ύποπτος ή κατηγορούμενος απολαμβάνει αυξημένη προστασία από το νόμο με διευρυμένα δικαιώματα καθ’ όλη την ποινική διαδικασία. Έχει δικαίωμα συνδρομής σε όλα τα στάδια της ποινικής δίωξης τόσο από δικηγόρο όσο και από τον ασκούντα την επιμέλεια του.

 Στοιχεία κριτικής για τη λειτουργία της εκπαίδευσης στις φυλακές.

 Με βάση τα στοιχεία που μας δίνει ο Ν. Αρμένης σε άρθρο του σε περιοδικό του χώρου (Theartofthecrime) (Μάιος 2018), στον χώρο των φυλακών  λειτουργούν έντεκα ΣΔΕ, δύο Γυμνάσια τυπικής εκπαίδευσης, ένα Λύκειο, έξι Δημοτικά Σχολεία και μερικά ΙΕΚ. Το σύνολο των εκπαιδευόμενων ανέρχεται κοντά στους 1.000 επί συνόλου περίπου 10.000 κρατουμένων, εκ των οποίων οι 180 είναι μαθητές των σχολείων του ΕΚΝΝΑ. Δηλαδή, το 10% των κρατουμένων στις ελληνικές φυλακές φοιτά σε κάποια εκπαιδευτική δομή, όταν ειδικά στο Δημοτικό Σχολείο του Ειδικού Καταστήματος Κράτησης Νέων Αυλώνα (στο εξής ΕΚΚΝΑ) το ποσοστό των μαθητών προσεγγίζει το 80% των κρατουμένων (180 μαθητές επί συνόλου 225 κρατουμένων). 

Σύμφωνα με τον  εκπαιδευτικό αν και το  ελληνικό μοντέλο φαίνεται προοδευτικό γιατί τα σχολεία ανήκουν στο υπουργείο Παιδείας και οι δάσκαλοι είναι ανεξάρτητοι να κάνουν τη δουλειά τους όπως οι ίδιοι θεωρούν παιδαγωγικά σωστό, χωρίς να είναι απομονωμένοι από τον φυσικό τους χώρο. Έχουν στα χέρια τους όλο τον παιδαγωγικό οπλισμό που διαθέτει και ο δάσκαλος ενός κανονικού σχολείου. Ωστόσο, το μοντέλο αυτό δείχνει να μην λειτουργεί για μία σειρά λόγων.

Τίς πταίει;

Πρώτον, κανείς δεν έχει προβεί σε μία σοβαρή διερεύνηση των εκπαιδευτικών αναγκών των κρατουμένων, έτσι ώστε να ιδρύσει δομές οι οποίες να ανταποκρίνονται στις ανάγκες τους.

Δεύτερον, το σχολείο ιδρύεται μεν με σχετική ευκολία, δεν θωρακίζεται ωστόσο θεσμικά. Εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων, υπόκειται σε τέτοιους περιορισμούς σε σημείο να υπολειτουργεί, αντί να επιτελεί τον ρόλο της «ναυαρχίδας» της σωφρονιστικής πολιτικής.

Τρίτον, υπάρχει παντελής έλλειψη στοιχείων αναφορικά με την υποτροπή των κρατουμένων που ήρθαν σε επαφή με εκπαιδευτικές δομές εντός πλαισίου φυλακής. Ουσιαστικά βαδίζουμε στα τυφλά, χωρίς να γνωρίζουμε το καταγεγραμμένο αποτύπωμα που άφησε η εκπαιδευτική δομή στη μετέπειτα ζωή του κρατούμενου. Ίσως αυτό να αποτελεί το κρισιμότερο στοιχείο, για να δούμε εν τέλει αν κάνουμε σωστά τη δουλειά μας σε όλα τα επίπεδα.

Τέταρτον, απαιτείται ορθή αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού. Πρέπει επιτέλους να γίνει κατανοητό πως ο δάσκαλος των φυλακών αποτελεί μία ειδική κατηγορία. Δεν είναι ούτε ο τυπικός δάσκαλος, ούτε ο εκπαιδευτής ενηλίκων, ούτε πολλώ μάλλον ο δάσκαλος της ελληνικής γλώσσας για ξένους. Είναι ο Άνθρωπος-Επιστήμονας σε συνεργασία με το υπόλοιπο προσωπικό της φυλακής, θα προσπαθήσει να κλείσει τον κύκλο της υποτροπής. Αυτός είναι ο ρόλος και το λειτούργημά του και γι’ αυτό θα πρέπει να επιμορφωθεί αναλόγως.

Πέμπτον, θα πρέπει να δώσουμε μία σαφή απάντηση  για το τι ακριβώς θέλουμε να πετύχουμε με τα σχολεία των φυλακών. Πρωτίστως, ωστόσο, πρέπει να συμφωνήσουμε ως Πολιτεία και ως κοινωνία  ποια ιδιότητα του εγκλείστου προέχει: αυτή του κρατούμενου ή αυτή του μαθητή;

Έκτον, σύμφωνα με το υπάρχον πλαίσιο, η επιλογή των μαθητών δεν γίνεται από εκπαιδευτικούς, αλλά από άλλους υπηρεσιακούς παράγοντες. Συνήθως τα κριτήρια είναι αόριστα και αφορούν στο αν ο κρατούμενος είναι “safe”, με ό,τι αυτό σημαίνει. Έτσι, η πρόσβαση στην εκπαίδευση προορίζεται μόνο για την «αφρόκρεμα» των κρατουμένων, όσων δηλαδή φέρουν εκείνα ακριβώς τα χαρακτηριστικά που υποδηλώνουν ότι σε μεγάλο ποσοστό δεν θα έχουν υποτροπές στο μέλλον.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Τελειώνοντας την παρέμβαση μου θέλω να πω ότι ένα μεγάλο μέρος της παραβατικότητας κυρίως της παραβατικότητας των ανηλίκων συνδέεται στενά με τις κοινωνικο-πολιτικές στρατηγικές που εφαρμόζονται  τη κοινωνικό-οικονομική περιθωριοποίηση και τη φτώχεια

Οι ανήλικοι παραβάτες συχνά προέρχονται από οικογένειες ή κοινότητες που βιώνουν τον κοινωνικό αποκλεισμό. Σε συνδυασμό με τις κυρίαρχες, ωφελιμιστικές αξίες,. όπως όπως ο ατομικισμός κι η ανταγωνιστικότητα.

Ο όρος «κοινωνικός αποκλεισμός» αναφέρεται στην περιθωριοποίηση ατόμων ή ομάδων, με αποτέλεσμα τη στέρηση των ευκαιριών, των δυνατοτήτων και των δικαιωμάτων τους να συμμετέχουν στις κοινωνικές λειτουργίες, διαδικασίες και εξελίξεις. Οι κοινωνικά αποκλεισμένες ομάδες συνήθως αποκλείονται από τον εργασιακό στίβο. Η παραβατική συμπεριφορά είναι απόρροια του κοινωνικού αποκλεισμού, ενώ παράλληλα συντελεί στη διαιώνισή του, τόσο λόγω των συνεπειών της στην εξέλιξη της ζωής των νέων όσο και λόγω της πιθανής φυλάκισής τους και του στιγματισμού που ακολουθεί.

Οι παραβατικοί πληθυσμοί ζουν συχνά σε συνθήκες κοινωνικής περιθωριοποίησης και αποστέρησης που προηγούνται της φυλάκισης τους και δεν είναι τυχαία η ταξική υπεκπροσώπηση των υποτελών τάξεων και κοινωνικών ομάδων στις φυλακές.  Παράδειγμα η γνωστηυπερεκπροσώπηση των εγχρωμων πληθυσμών στις αμερικανικές φυλακές αλλά για να ερθουμε στα καθημας η «αόρατη» υπερεκπροσώπιση των Ρομά στις ελληνικές φυλακές .  Από έρευνα που εχει δημοσιεύσει ο Ηλίας Ασημακόπουλος για το Κατάστημα ΚρατησηςΚορυδαλού το 30% των ημεδαπών κρατουμένων προέρχεται απο τους Ρομα που αποτελούν το 3-4% του γενικού πληθυσμού  Η υπερεκπροσώπηση των Ρομά είναι ακόμα μεγαλύτερη στις φυλακές γυναικών. Αναφέρεται ότι στις 30 Σεπτ2018 στο ΚαταστημαΚρατησης Κορυδαλλού ΙΙ κρατούνταν συνολικά 150 γυναικες. Οι 102 ήταν Ελληνίδες υπήκοοι και από αυτές οι 50 (49%) ήταν Ρομά. Αυτό το ευρημα επιβεβαιώνει την υπόθεση ότι οσο πιο ευαλωτη  είναι μια ομάδα τόσο αυξάνεται η υπερεκπροσώπιση της στις φυλακές. 

***************************